رمزگشایی از شعر «صدای پای آب»: خوانشی نشانه‌شناختی بر مبنای نظریۀ مایکل ریفاتر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

• رضا قنبری عبدالملکی

استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه دامغان، دامغان، ایران.

https://doi.org/10.22067/jlkd.2025.92393.1308

چکیده

این مقاله با هدف تحلیل نشانه‌شناختی شعر «صدای پای آب» از سهراب سپهری، به بررسی سازوکارهای معنایی پنهان در متن می‌پردازد. مسئله اصلی پژوهش آن است که نشانه‌های به‌کاررفته در این شعر چگونه به بازنمایی تجربه‌های انسانی و پیوند میان انسان و طبیعت یاری می‌رسانند. چارچوب نظری تحقیق مبتنی بر مدل نشانه‌شناختی مایکل ریفاتر است و پژوهش با روش کیفی و تحلیلی انجام شده است. در این راستا، از خوانش اکتشافی و پس‌نگر، تحلیل شبکه ساختاری (ماتریس) و تداعی‌های واژگانی و مفهومی (هیپوگرام‌ها) بهره گرفته شده است. یافته‌ها نشان می‌دهد سپهری با تکیه بر عناصر طبیعی و ظرفیت‌های زبانی، ساختاری نشانه‌مند و چندلایه خلق کرده است که در آن تجربه‌های زیسته و احساسات انسانی در پیوندی معنایی با جهان طبیعت بازتاب می‌یابد. درنهایت، نتایج پژوهش حاکی از آن است که زبان شاعرانه سپهری با بهره‌گیری از سازوکارهای نشانه‌ای، توانمند در بازنمایی جهان‌بینی شاعرانه و ابعاد درونی تجربه انسانی است.

کلیدواژه‌ها

• سهراب سپهری
• صدای پای آب
• مایکل ریفاتر
• نشانه‌شناسی
• خوانش اکتشافی

موضوعات

• معنا شناسی

عنوان مقاله [English]

Deciphering the Poem “The Sound of Water's Footsteps”: A Semiotic Reading Based on Michael Riffaterre's Theory

نویسنده [English]

• Reza Ghanbari Abdolmaleki

Assistant Professor of Persian Language and Literature, Damghan University, Damghan, Iran‎.

چکیده [English]

This article aimed to conduct a semiotic analysis of the poem “The Sound of Water's Footsteps” and its impact on a deeper understanding of contemporary Persian literature. The central research question explores how semiotic elements in this poem contribute to interpreting deeper meanings and what relationships exist between signs and human experiences within the text. To address this, Michael Riffaterre's exploratory reading method served as the primary theoretical framework. The findings revealed that Sohrab Sepehri, by utilizing natural signs and human experiences, establishes a profound and reciprocal connection between humans and nature. This bond is evident not only on the semantic level but also in the underlying layers of the poem. Moreover, by analyzing elements such as colors, sounds, and emotions, this study sought to provide a clearer understanding of the poem's structure and its connection to everyday life. Ultimately, this research offered a more precise insight into the role of signs in literature and the unique power of Sepehri's poetry in reflecting human experiences, paving the way for further studies in this field.

کلیدواژه‌ها [English]

• Sohrab Sepehri
• The Sound of Water's Footsteps
• Michael Riffaterre
• Semiotics
• Exploratory Reading

مراجع

آذرپیک، ع. (1396). نشانه‌شناسی در ادبیات پایداری: کارکرد نشانه‌شناسی مایکل ریفاتر در تحلیل شعر «شکفتن نیلوفر» از محمود مشرف آزاد تهرانی (م. آزاد)، پژوهشنامه متون ادبی دوره عراقی، شماره 2، بهار و تابستان، صص 99–114.

آلگونه جونقانی، م. (1396). کاربست الگوی نشانه‌شناختی ریفاتر در خوانش شعر، فصلنامه پژوهش ادبیات معاصر جهان، دوره 22، شماره 1، بهار و تابستان، صص 33–58.

باقری نجف‌آباد، ز.، و سیدی، س. ح. (1394). بررسی مفهوم مرگ در اندیشه سهراب سپهری، فصلنامه زبان و ادبیات فارسی (دانشگاه آزاد اسلامی واحد فسا)، پاییز و زمستان، شماره 13، صص 131–152.

برکت، ب.، و افتخاری، ط. (1389). نشانه‌شناسی شعر: کاربست نظریه مایکل ریفاتر بر شعر «ای مرز پر گهر» فروغ فرخزاد، جستارهای زبانی، دوره 1، شماره 4، صص 109–130.

پورخالقی، م. و ارمی، س. (1391). تحلیل الگویی نمودهای رمانتیسم در شعر سپهری (با تمرکز بر شعر «صدای آب»)، فصلنامه پژوهش‌های ادبی و بلاغی، زمستان، شماره 1، صص 75–92.

پیروز، غ. ر.،و قائمی، ع. (1391). گفتمان‌شناسی سهراب سپهری در شعر «صدای پای آب» با تکیه بر نظریه هرمنوتیک ویلهلم دیلتای، فصلنامه نثر پژوهی ادب فارسی، پاییز و زمستان، شماره 32، صص 22–39.

حسن‌زاده میرعلی، ع.، و زمانی، ف. (1397). تحلیل رمان سالمرگی بر اساس نظریه نشانه‌شناسی بینامتنی مایکل ریفاتر، فصلنامه ادب فارسی، دوره 8، شماره 21، تابستان، صص 57–76.

حسینی کازرونی، س. ا.، و سراجی، ا. (1395). دیدگاه نوستالژیک سهراب سپهری در شعر «صدای پای آب»، فصلنامه بهارستان سخن، بهار، شماره 31، صص 143–154.

حسینی معصوم، س. م.، و اکبری، م. (1403)، تحلیل فرایند شکل‌گیری معنا از طریق نظام‌های گفتمانی نشانه‌معناشناختی در داستان زال و رودابه، فصلنامه زبان‌شناسی و گویش‌های خراسان، شماره 35، تابستان، صص 55- 82

حقی خانقاه، ا. (1401). بررسی طبیعت در «صومعۀ تین ترن» وردزورث و «صدای پای آب» سهراب سپهری، نشریه مطالعات زبان فارسی (شفای دل)، دوره 5، شماره 12، صص 45–64.

خواجوی، م.،و طهماسبی، ف. (1393). بررسی نشانه‌شناختی شعر «مسافر» سپهری بر مبنای نشانه‌شناسی ساختارگرا؛ الگوی ریفاتر و یاکوبسن، نشریه پژوهش‌های زبان‌شناختی در زبان‌های خارجی، دوره 4، شماره 2، صص 215–242.

ذاکری، س.، و قاری، م. ر.، و سرور یعقوبی، ع. (1398). تحلیل نشانه‌شناسی معشوق در شعر شاملو براساس نظریه مایکل ریفاتر (مطالعه موردی: شعر «سرود آن کس که از کوچه به خانه بازمی‌گردد»)، فصلنامه پژوهشنامه ادب غنایی، دوره 17، شماره 33، صص 97–116.

رضایی، ح. (1386)، زبان سبز سهراب سپهری در صدای پای آب، جستارهای نوین ادبی، سال چهلم، شماره 157، تابستان، صص 21- 34

سپهری، س. (1381). هشت کتاب. انتشارات طهوری.

شفیعی، ف.، و آشوری، ه. (1401). تحلیل غزل «چهره آفتاب پنهان است» از حسین منزوی بر اساس رویکرد نشانه‌شناسی شعر مایکل ریفاتر، فصلنامه پژوهش زبان و ادبیات فارسی، شماره 67، زمستان، صص 65–84.

عبداللهیان، ح.، و باقری، ع. ‌ا. (1398)، کنش‌های گفتاری پنج‌گانه در شعر صدای پای آب سپهری، فصلنامه زبان و ادبیات فارسی، شماره 82، بهار و تابستان، صص 241- 258

فیاض‌منش، پ.، و صفایی سنگری، ع. (1395). خوانش شعر «نوبت» بر اساس رویکرد نشانه‌شناسی مایکل ریفاتر، فصلنامه ادبیات فارسی معاصر، دوره 14، شماره 43، زمستان، صص 139–159.

قوامی، ب.، و آذرنوا، ل. (1401). خوانش نشانه‌شناختی شعر «ارغوان» هوشنگ ابتهاج با استفاده از رویکرد ریفاتر، فصلنامه زبان و ادبیات فارسی، سال 30، شماره 38 (پیاپی 93)، پاییز و زمستان، صص 201–221.

کنعانی، ا. (1397)، نشانه-معناشناسی نور در شعر سهراب سپهری، فصلنامه زبان‌شناسی و گویش‌های خراسان، شماره 18، بهار و تابستان، صص 1- 20

محقق نیشابوری، ج. (1397). ایماژهای زندگی در «صدای پای آب»، نشریه پاژ، پاییز، شماره 31، صص 89–102.

نبی‌لو، ع. ر. (1390). کاربرد نظریه نشانه‌شناسی مایکل ریفاتر در تحلیل شعر «ققنوس» نیما، نشریه پژوهش‌های زبان‌شناختی در زبان‌های خارجی، دوره 1، شماره 2، صص 81–94.

نبی‌لو، ع. ر. (1392). خوانش نشانه‌شناختی «زمستان» اخوان و «پیامی در راه» سپهری، فصلنامه ادبیات پارسی معاصر، دوره 3، شماره 4، زمستان، صص 113–136.

نبی‌لو، ع. ر. (1398). خوانش نشانه‌شناختی «کتیبه» اخوان، پژوهش ادبیات معاصر جهان، دوره 24، شماره 1، پاییز، صص 283–306.

References

Azarpayk, A.-R. (2017). Semiotics in resistance literature: The function of Michael Riffaterre's semiotics in analyzing the poem "Blooming of the Water Lily" by Mahmoud Mashraf Azad Tehrani (M. Azad). Literary Texts Research Journal of the Iraqi Period, 2, 99–114. [In Persian]

Riffaterre, M. (1978). Semiotics of poetry. Indiana University Press.

Riffaterre, M. (1983). Text production. Columbia University Press.