حرکت تکواژ به‌عنوان راهکار رفع التقای واکه‌ها در کردی کلهری: تحلیلی در نظریۀ بهینگی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• طاهره جعفری ¹
• مهدی فتاحی ²

¹ دانشجوی دکتری زبان‌شناسی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران.

² استادیار زبان‌شناسی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران.

https://doi.org/10.22067/jlkd.2024.89859.1275

چکیده

حرکت تکواژ پدیده‌ای بسیار کمیاب است که در کردی کلهری بر پی‌بست ضمیری سوم‌شخص مفرد اعمال می‌شود، و انگیزۀ آن رفع التقای واکه‌هاست. فتاحی و کرد زعفرانلو کامبوزیا (۱۳۹۲) به بررسی یک نمونه از این روش از رفع التقای واکه‌ها در کردی کلهری پرداخته‌اند. در این پژوهش، افزون‌بر معرفی نمونه‌ای متفاوت از نمونۀ پژوهش مذکور، یافته‌های جدیدی به‌دست آمده و با یافته‌ها و نتایج پژوهشی پیشین در این زمینه مقایسه گردید. همچنین، در این مطالعه تحلیل‌های مربوط به حرکت تکواژ در چارچوب نظریۀ بهینگی موازی انجام شده است، تا از طریق کشف محدودیت‌های مرتبط و رتبه‌بندی آن‌ها مشخص گردد که چرا باوجود روش‌های رایج‌تری همچون حذف و درج، این مورد از التقای واکه‌ها در کردی کلهری صرفاً با حرکت تکواژ رفع می‌شود. پژوهش به‌صورت  واج‌نگاری  و بررسی داده‌هایی انجام شد که از طریق ۲۰ ساعت مصاحبه با ۱۵ گویشور کردی کلهری گردآوری شده بود. نتایج به‌دست‌آمده نشان می‌دهد که حرکت تکواژ علاوه‌بر بافت افعال پسوندی در مجاورت با پی‌بست تأکیدی نیز حرکت می‌کند و این حرکت نه فقط در مواجهه با التقای سه واکه، بلکه در التقای دو واکه نیز رخ می‌دهد. تحلیل‌های بهینگی نیز وجود محدودیت‌های فعالی را در این گویش آشکار کرد که رفع التقای واکه‌ها در این مورد خاص را با روش‌های رایج‌تر مجاز ندانسته و به همین سبب، راهکار حرکت تکواژ اعمال می‌گردد.    

کلیدواژه‌ها

• حرکت تکواژ
• التقای واکه‌ها
• نظریۀ بهینگی
• کردی کلهری

موضوعات

• واج شناسی

عنوان مقاله [English]

Morph Movement as a Vowel Hiatus Resolution in Kalhori Kurdish: An Optimality-Theoretic Account

نویسندگان [English]

• Tahereh Jafari ¹
• Mehdi Fattahi ²

¹ PhD Candidate in Linguistics, Razi University, Kermanshah, Iran.

² Assistant Professor in Linguistics, Razi University, Kermanshah, Iran.

چکیده [English]

The phenomenon of morph movement is extremely rare and, in Kalhori Kurdish, it applies to the third-person singular pronominal clitic, motivated by the need to avoid vowel hiatus. Fattahi and Kord Zafranlou Kambouzia (2013) investigated one example of this method for resolving vowel hiatus in Kalhori Kurdish. Introducing another contextual example different from the one in the aforementioned study, the study presented new findings on morph movement and compared with the results of previous research in this field. Furthermore, analyses related to morph movement were conducted within the framework of Parallel Optimality Theory, with the aim of discovering the relevant constraints and ranking them to determine why, despite more common methods like deletion, insertion, and glide formation, this instance of vowel hiatus in Kalhori Kurdish is resolved solely through morph movement. The research was conducted phonologically based on data collected through 20 hours of interviews with 15 Kalhori Kurdish speakers. The results showed that morph movement, in addition to occurring in the context of verb suffixes, takes place in proximity to emphatic clitics, and this movement happens not only in the case of a three-vowel hiatus but also with a two-vowel hiatus. The optimality analyses also revealed the existence of active constraints in this dialect that do not permit vowel hiatus resolution through more common methods, thus necessitating the use of morph movement.

کلیدواژه‌ها [English]

• Morph Movement
• Optimality Theory
• Vowel Hiatus
• Kalhori Kurdish

مراجع

احمدی، م.، زاهدی، م.، و غلامی، و. (۱۳۹۸). التقای واکه ها و رفع آن در کردی میانه. مطالعات زبان‌ها و گویش‌های غرب ایران، ۷(۳)، ۱-۱۵.

بی‌جن‌خان، م. (۱۳8۴). واج‌شناسی: نظریۀ بهینگی. سمت

بدخشان، ا.، و زمانی، م. (۱۳۹۳). غلت‌سازی در گویش کلهری. علم زبان، ۲(۲)، ۹۷ـ۱۱۶. http://doi.org/10.22054/ls.2014.1083

جم، ب. (۱۳۹۴). راه‌کارهای برطرف کردن التقای واکه‌ها در زبان فارسی. زبانشناسی و گویش های خراسان۷ (۱۲)، ۷۹‑۱۰۰.  http://doi.org/10.22067/lj.v7i12.48166

جم، ب. (۱۴۰۲). چگونگی رفع التقای واکه‌های کشیده با واکۀ تکواژ جمع در زبان فارسی. مطالعات زبان‌ها و گویش‌های غرب ایران، ۱۱(۲)، ۱- ۱۶. http://doi.org/10.22126/jlw.2022.8199.1657  

رضی نژاد، س. م. (۱۳۹۸). برطرف کردن التقای واکه‌ها در ترکی آذربایجانی. نشریه پژوهش های زبان شناسی، ۱۱(۱)، ۶۱ـ۷۲. http://doi.org/10.22108/jrl.2018.109523.1172

فتاحی، م. (۱۳۹۰). فرایندهای صرفی-واجی در کردی کلهری. (پایان‌نامۀ منتشرنشدۀ کارشناسی ارشد زبان‌شناسی همگانی). دانشگاه علامه طباطبایی.

فتاحی, م.، و کرد زعفرانلو کامبوزیا، ع. (۱۳۹۲). فرایند حرکت تکواژ به دلایل صرفی- واجی: بررسی نمونه‌ای در کردی کلهری. پژوهشهای زبانی، ۴(۲)، ۱۲۱-۱۴۰.  http://doi.org/10.22059/jolr.2014.50276   

فتاحی، م. (۱۳۹۳). غلت‌سازی واکه به عنوان راهکاری برای رفع التقای واکه‌ها بررسی نمونه‌ای در کردی کلهری. پژوهش های زبان شناسی تطبیقی،۴(۷)، ۲۶۳ـ۲۷۵.

فتاحی، م.، و چوب‌ساز، ی. (۱۳۹۴). تنوع بیشتر راهکارهای رفع التقای واکه‌ها در کردی کلهری نسبت به سایر گویش‌های کردی. سومین همایش ملی زبانشناسی و آموزش زبان فارسی: چشم‌انداز پژوهش‌های زبان در قرن ۲۱ (صص. ۱۲۱-۱۲۲). دانشگاه فردوسی مشهد.

فتاحی، م.، و جعفری، ط. (۱۴۰۳). اولویت در انتخاب راهکارهای رفع التقای واکه‌ها: تحلیلی بهینگی از واژه‌بست‌های کُردی کلهری. علم زبان.  (زیر چاپ).  http://doi.org/10.22054/ls.2024.80126.1664

Jensen, J. T. (2004). Principles of generative phonology: An introduction. John Benjamins.

Kager, R. (1999). Optimality theory. Cambridge University Press.

McCarthy, J. (2008). Doing optimality theory. Blackwell.

McCarthy, J. (2002). A thematic guide to optimality theory. Cambridge University Press.

Prince, A., & Smolensky, P. (1993). Optimality theory: Constraint interaction in generative grammar. Blackwell.

Prince, A., & Smolensky, P. (2004). Optimality theory: Constraint interaction in generative grammar (1st ed.). Blackwell.