تحلیل پیکره‌ای بر حرف اضافه «از» در کتب درسی پایه‌های اول تا ششم : رویکرد شناختی

مقالات آماده انتشار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• اعظم علیجانی ¹
• مسعود قیومی ²
• مریم مسگرخویی ³
• حوریه احدی ⁴
• یلدا دلگشایی ⁵

¹ مؤسسه علوم شناختی

² پژوشهگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

³ فرهنگستان زبان و ادب فارسی

⁴ پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

⁵ موسسه آموزش عالی علوم شناختی

10.22067/jlkd.2024.86652.1233

چکیده

هدف از مطالعۀ حاضر، بررسی حرف اضافۀ «از» در کتاب‌های درسی است. چندمعنایی حرف اضافه موجب اشکالاتی در دریافت و درک بسیاری از دانش‌آموزان می‌شود. در این پژوهش از پیکرۀ متنی کتب درسی فارسی، علوم، هدیه‌های آسمانی و مطالعات اجتماعی از پایۀ اول تا ششم ابتدایی بهره گرفته‌ایم. در تحلیل داده‌ها از رویکردهای پیش‌نمونۀ راش (1975) و چندمعنایی نظام مند تایلر و ایوانز (2003) در چارچوب معنی‌شناسی شناختی استفاده شده‌است. ابتدا جملات شاهد حاوی حرف اضافۀ «از» از پیکره جداسازی شدند. مجموعۀ معانی به‌دست آمده از مطالعۀ این زیرپیکره عبارتند از: «نوع»، «جزء کل»، «منشأ»، «زمان»، «قیاس»، «به‌وسیله، به‌کمک، با»، «درباره»، «جهت»، «حرکت»، «مجاز» و «متمّم». توزیع آماری معانی در کلّ زیرپیکره (دامنۀ عام) به معنی «جزء کل» تعلق دارد. معانی این حرف اضافه در میان درس‌ها و پایه‌های تحصیلی (دامنۀ خاص) یکسان به‌دست نیامد. در میان سه پایۀ اول تا سوم تحصیلی معنی «متمّم» و سه پایۀ چهارم تا ششم تحصیلی معنی «جزء کل» سرنمون شد. این یافته‌ها نشان داد که معنای سرنمون درس فارسی «مجاز»، درس علوم , مطالعات اجتماعی«جزء کل» ,درس هدیه‌های آسمانی «زمان» است.

کلیدواژه‌ها

• معنی‌شناسی شناختی
• نظریۀ پیش‌نمونه
• چندمعنایی
• روابط فضایی

موضوعات

• زبان‌شناسی عمومی

عنوان مقاله [English]

A corpus-based study on the preposition /az/ "from" in the school textbooks of grades 1 to 6: A cognitive approach

نویسندگان [English]

• Azam Alijani ¹
• Masood Ghayoomi ²
• Maryam MesgarKhoyi ³
• Houriyeh Ahadi ⁴
• Yalda Delgoshaei ⁵

¹ Institute for Cognitive Science Studies

² Institute for Humanities and Cultural Studies

³ Academy of Persian Language and Literature

⁴ Institute for Humanities and Cultural Studies

⁵ Institute for Cognitive Science Studies

چکیده [English]

The present study aims at studying preposition /az/ “from” in textbooks of primary school level. Polysemy of prepositions is one of the sources of many students’ perception. In the current research, we use a text corpus developed from the Farsi, Practical Science, Heavenly Gifts, and Social Studies of elementary school textbooks grades 1 to 6. The data analysis inspires to use Rosh prototype theory (1975) and Tyler and Evans (2003) systematic prepositions polysemy approaches in the cognitive semantics framework. In this research at first, we extracted the sample sentences which contained the preposition /az/ “from” to develop the sub-corpus. The set of senses that are obtained from the sub-corpus, contain “Type”, “Whole Part”, “Tense. Source”, “Comparation”, “with the help of, By, With”, “About”, “Orientation”, “Motion”, “Metaphor”, and “Complement”. Statistical distribution of meanings in the whole sub-corpus (general domain) was “Whole part”. The senses of the proposition among lessons and grades (domain restricted) are not similar to the prototype sense. This research shows that the sense “Complement” is the prototype for grades 1 to 3, and the sense “Whole Part” is more frequent in grade 4 to 6. Different forms of this preposition are used at the beginning, middle, and end of the sentence. Furthermore, the findings show that the sense “Metaphor” is the prototype for the lesson Farsi, the sense “Whole Part” is the prototype sense for Practical Science and Social Studies, and the sense “Tense” is the prototype sense for Heavenly Gifts.

کلیدواژه‌ها [English]

• cognitive semantics
• prototype theory
• polysemy
• spatial relations