توصیف اصطلاحات در فرهنگ‌های لغت فارسی و کاربرد آن در فرهنگ‌نگاری براساس رویکرد معناشناسی شناختی

نوع مقاله : علمی - پژ‍وهشی

نویسندگان

• پریوش اعلائیان ¹
• سید مصطفی عاصی ²
• علی کریمی فیروزجایی ³
• حیات عامری ⁴

¹ دانشجوی دکتری زبانشناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال

² پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران

³ دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

⁴ مرکز تحقیقات زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

https://doi.org/10.22067/jlkd.2021.48577.0

چکیده

چکیده
با روی کار آمدن فرهنگ‌های الکترونیکی و با توجه به نارسایی‌های فرهنگ‌های موجود فارسی، ارائۀ شیوه‌ای علمی و مبتنی بر نظریه در فرایند تدوین فرهنگ‌ها ضروری است. یکی از دغدغه‌های حوزۀ فرهنگ‌نگاری، همواره شیوۀ مرتب کردن اصطلاحات و عبارات‌ اصطلاحی بوده است. هدف از پژوهش حاضر ارائۀ اصطلاحات و عبارات اصطلاحی به شیوه‌ای غیر‌خطی در فرهنگ‌ها است. برای رسیدن به هدف پژوهش این پرسش مورد توجه قرار گرفت که چگونه می‌توان شیوه‌ای جدا از شیوۀ متداولِ ترتیب الفبایی و خطی برای فهرست کردن اصطلاحات و ارائۀ معادل‌های آنها در نظر گرفت؟ در این راستا، نگارندگان با تکیه بر روش توصیفی-تحلیلی و رویکرد معناشناسی شناختی و مفاهیم مطرح در آن، همچون استعارۀ مفهومی، مجاز مفهومی و نیز دانش متعارف، به بررسی داده‌های برگرفته از فرهنگ دوجلدی فارسی سخن (انوری، 1382) پرداختند. در انتها، نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد که با ارائۀ بسته‌های استعاری و مجازی و براساس دانش متعارف اهل زبان در فرهنگ‌های لغت، می‌توان شیوه‌ای غیرخطی برای چینش اصطلاحات و معادل‌های آنها پیشنهاد کرد. اما تمام اصطلاحات قابل تحلیل براساس استعاره، مجاز و دانش متعارف نبودند، زیرا بعضی از اصطلاحات با بخش غیرمجازی زبان ساخته شده‌اند و بر همان اساس هم قابل تحلیل می‌باشند.

کلیدواژه‌ها

• کلیدواژه‌ها: فرهنگ‌نگاری
• معناشناسی شناختی
• استعارۀ مفهومی
• مجاز مفهومی
• اصطلاحات

20.1001.1.20087233.1399.12.1.2.4

عنوان مقاله [English]

The description of idioms in Persian dictionaries and its usage in lexicography: a cognitive semantic approach

نویسندگان [English]

• Parivash Aelaeian ¹
• Seyyed Mostafa Asi ²
• Ali Karimi Firoozjaee ³
• Hayat Ameri ⁴

¹ PhD Student of Linguistics, Islamic Azad University - North Tehran Branch, Tehran Iran

² Institute for Humanities and Cultural Studies, Tehran, Iran

³ Payame Noor University, Tehran, Iran

⁴ Persian Language and Literature Research Center, Tarbiat Modarres University, Tehran, Iran

چکیده [English]

Abstract
With the emergence of electronic dictionaries and due to the inadequacies of existing Persian dictionaries, a scientific and theory-based approach is required in lexicography. One of the most important problems in lexicography, is the way of arranging idioms and idiomatic expressions. The purpose of the current study is to organize idioms and idiomatic expressions in dictionaries in a non-linear way. To achieve the purpose of the study, the following research question was proposed: How to use a way other than the usual alphabetical and linear way based on which idioms and idiomatic expressions are presented in dictionaries? To do this, based on descriptive-analytical method and cognitive semantics approach and its concepts, such as conceptual metaphor and conceptual metonymy, as well as conventional knowledge, the authors have examined the data extracted from Sokhan (Anvary, 1382) two-volume Persian dictionary. The results indicated that by presenting metaphoric and metonymic boxes in dictionaries, and based on the conventional knowledge of the language speakers, a non-linear way can be proposed for arranging idioms and their equivalents. But not all idioms could be analyzed based on conceptual metaphor, conceptual metonymy and conventional knowledge, because some idioms were made through the non-figurative part of the language and could be analyzed accordingly.

کلیدواژه‌ها [English]

• Keywords: lexicography
• cognitive semantics
• conceptual metaphor
• conceptual metonymy
• idioms

مراجع

1-    افراشی، آزیتا. (1395). مبانی معناشناسیِ شناختی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

2-     انوری، حسن. (1382). فرهنگ فشرده سخن. چاپ اول، جلد 1 و 2. تهران: سخن.

3-     راسخ‌مهند، محمد و شمس‌الدینی، مونا. (1391). «طبقه‌بندی معنایی اصطلاحات فارسی از دیدگاه زبان‌شناسی شناختی». ادب‌پژوهی. ش 20. صص 11-32.

4-     فیاضی، مریم. (1396). «فرهنگ‌نگاری در قلمرو زبان‌شناسی شناختی». پژوهش‌های زبان‌شناسی تطبیقی. س7. ش 14. صص 135-144.

5-     طبیب‌زاده، امید و گندمکار، راحله. (1396). بررسی مجاز در زبان فارسی بر مبنای نظریه‌ی مفاهیم واژگانی و الگوهای شناختی. زبان‌پژوهی. س 9. ش 23. صص151-176.

6-      Baker, M. (1992). In Other Words: A Coursebook on Translation. second ed. London: Routledge.

7-      http://qisar.fssr.uns.ac.id/wp-content/uploads/2015/04/In-other-words-a-coursebook-on- translation__2end_compressed-1-dikompresi.pdf

8-      Bejoint, H. (2010). The Lexicography of English. From origins to present. Oxford: Oxford university press.

9-      Csabi, S. (2002). “Polysemous words, Idioms and Conceptual Mtaphors, Cognitive Linguistics and Lexicography”. Proceeding of the Tenth EURALEX international congress, EURALEX 2002.

10-   Dadyan, I. Y. (2015). “On the Study of Idioms and the Problem of Their Equivalence”. YSU. Yerevan: publications.ysu.am › wp-content › uploads › 2015/12 › Ishkhan_Dadyan. 31/8/2017.

11-   Fernando, C. (1996). Idioms and Idiomaticity, Oxford: Oxford University Press.

12-   Fillmore, C. (1982) “Frame semantics”. In Linguistic Society of Korea (ed). Linguistics in the Morning Calm. Seoul: Hanshin.

13-   Geeraerts, D. (1990) “The lexicographical treatment of prototypical polysemy”. Meanings and Prototypes: Studies in Linguistic Classification. Ed. Savas L. Tsohatzidis, London: Routledge. pp. 195–210.

14-   Geeraerts, D. (2001). “The definitional practice of dictionaries and the cognitive semantic conception of polysemy”. Lexicographica. 17: 6-21.

15-   Geeraerts, D. (2006). “A rough guide to cognitive linguistics”. Cognitive linguistics: basic readings. Series: Cognitive Research 34. Berlin, New York: Mouton De Gruyer.

16-   Geeraerts, D. (2007). “Lexicography”. The Oxford Handbook of Cognitive Linguistics. Edited by D. Geeraerts and H. Cuychens. Oxford: Oxford University press. pp. 1160-1174.

17-  Gibbs, R. W. (1980). “Spilling the beans on understanding and memory of idioms in conversation”. Memory and Cognition. 8: 449-456.

18-    https://link.springer.com/content/10.3758%2FBF03213418.pdf. 28/8/2019.

19-   Gibbs, R. W. and O’brien, J. L. (1990). “Idioms and mental imagery: The metaphorical motivation for idiomatic meaning”. Cognition. 36: 35-68.

20-   Gibbs, R. W. (2007). “Idioms and formulaic language”. The Oxford Handbook of Cognitive Linguistics. Edited by D. Geeraerts and H. Cuyckens. Oxford University Press. pp. 697-725.

21-   Hamawand, Z. (2011). Morphology in English, word formation in cognitive grammar. Continuum

22-   Hartmann, R. R. K. and James, G. (1998). Dictionary of Lexicography. London and New York: Routledge. Linguists 2b.persiangig.com/dictionary of Lexicography Hartmann.pdf/download?4c28. 13/11/2019.

23-   Holland, D. and Quinn, N. (eds). (1987). Cultural Models in Language and thought. Cambridge: Cambridge University press.

24-   Kovacs, E. (2005). “Michael Rundell. Macmillan Phrasal Verbs Plus”. Egerjournal of English studies. Oxford: Bloombury Publishing Plc. 2005, V(2005), pp 172-173.

25-   Kovecses, Z. and Szabo, P. (1996). “Idioms: A view from cognitive semantics”, Applied Linguistics, Vol 17, No. 3, pp. 326-355. 11/11/2019.

26-   Kovecses, Z. and Radden, G. (1998). “Metonymy: Developing a cognitive linguistic view”. Cognitive Linguistics. 9-1: 37-77.

27-   Kovecses, Z. (2000). “A cognitive view of Learning idioms in an FLT context”. series B: Applied and Interdisciplinary Papers. LAUD Linguistic Agency. pp. 1-24.

28-   http://www.linse.uni-due.de/linse/laud/index.html. 21/9/2017.

29-   Kovecses, Z. (2006). Language, mind and culture: A practical introduction. Oxford: Oxford University press.

30-   Kovecses, Z. (2010). Metaphor: A practical introduction. Oxford, Oxford University press.

31-   http://applij.oxfordjournals.org at university of Crete on June 9, 2010.

32-   Kovecses, Z. and Csabi, S. (2014). “Lexicography and cognitive Linguistics”. Revista Espanola de Linguistica Aplicada/Spanish Journal of applied Linguistics. Vol 27: 1, pp: 118-139 https://benjamins.com/catalog/resla.27.1.05kov. 19/8/2017

33-   Lakoff, G. and Johnson, M. (1980). Metaphors We Live By. Chicago and London: University of Chicago Press.

34-   Lakoff, G. (1987). Woman, Fire and Dangerous Things, What Categories Reveal about the mind. Chicago and London: Chicago University Press.

35-   Lakoff, G. (1993). “The Contemporary theory of metaphor”. In Andrew Ortony(ed.). Metaphor and Thought. (2nd edition). Cambridge: Cambridge University Press. pp 202-251. https://terpconnect.umd.edu/~israel/lakoff-ConTheorMetaphor.pdf

36-   Lakoff, G. and Johnson, M. (2003). Metaphors We Live By. London: University of Chicago Press.

37-   Langacker, R. (1987). Foundations of Cognitive Grammar. Vol 1. Stanford: Stanford University press.

38-   Nunberg, G., Sag, I. & Wasow, T. (1994). “Idioms”. Language. Cambridge University Press. 70: 491-534.

39-   Ostermann, C. (2012). “Cognitive Lexicography of emotion terms”. Euralex International Congress. pp. 493-501. www.euralex.org/elx_proceedings/Euralex2012/pp493-501. 20/7/2017

40-   Rundell, M. (2012). “It works in practice but will it work in theory?”: The uneasy relationship between lexicography and matters theoretical. In R. V. Fjeld & J. M. Torjusen (Eds.), Proceedings of the 15^th Euralex international congress, EURALEX 2012. pp. 47-92.