ترتیب سازه ای بند فارسی با تکیه بر دستور نقشگرا-گفتمانی

نوع مقاله : علمی - پژ‍وهشی

نویسندگان

• حامد مولایی کوهبنانی ¹
• علی علیزاده ²
• شهلا شریفی ²

¹ دانش‌آموختۀ دکتری زبانشناسی دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

² دانشیار گروه آموزشی زبانشناسی دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

https://doi.org/10.22067/jlkd.2021.39554

چکیده

در این پژوهش به دنبال معرفی روشی جدید برای توجیه ترتیب سازه­ای عناصر بند در زبان فارسی هستیم. به این منظور دستور نقش­گراگفتمانی (2008) به عنوان جدیدترین دستور نقش­گرا چارچوب اصلی این پژوهش را تشکیل می­دهد. این دستور برخلاف اصول رده­شناختی گرین­برگ (1963) از روشی پویا برای تعیین ترتیب سازه­ای استفاده می­کند. روش ترتیب قرارگیری سازه­ها در این دستور به گونه­ایست که هیچ جایگاهی از قبل برای عنصر خاصی از زبان تعیین­شده نیست بلکه جایگاه هر عنصر براساس لایه­ای که در آن تولید می­شود، نقش کاربردی و معنایی آن (بافت زبانی) و با توجه به سایر عناصر بالادستی آن در سلسله مراتب لایه­های دو سطح بینافردی و بازنمودی تعیین می­گردد. علاوه بر این، در این دستور قواعدی برای تعیین ترتیب سازه­ها معرفی شده است که نه تنها به تعیین ترتیب عناصر بند کمک می­کند بلکه برای تعیین عناصر تشکیل دهندۀ گروه و واژه نیز کاربرد دارد؛ با این وجود هدف پژوهش حاضر تنها تعیین ترتیب سازه­های فارسی در سطح بند است. دستور نقش­گرا گفتمانی چهار جایگاه مطلق آغازی، دومین، میانی و پایانی و تعدادی جایگاه نسبی را برای سازه­های تشکیل­دهندۀ بند در نظر می­گیرد؛ طبق روش بالا به پایین این دستور، هر زمان یکی از این چهار جایگاه مطلق اشغال شود جایگاه­های نسبی آن می­توانند پذیرای عنصر دیگری شوند. با درنظر گرفتن چهار جایگاه در این دستور شرایطی ایجاد می­شود که در ازای هر روساخت دستوری طبق اصول رده­شناختی گرین­برگ، 14 ترتیب سازه­ای محتمل وجود خواهد داشت. به عبارتی، در مقابل 6 ترتیب سازه‌ای گرین­برگ یعنی SOV,SVO,OVS,OSV,VOS,VSO، در این دستور 84 احتمال وجود دارد. نتایج این پژوهش حاکی از کارایی اصول این دستور برای تعیین ترتیب سازه­ای بند فارسی به عنوان زبانی با ترتیب سازه­ای آزاد است. از طرف دیگر، با توجه به آنکه در این دستور اعتقادی به وجود حرکت سازه­ای نیست می­توان -با استدلال­های نقشی- آزادی  سازه­های بند فارسی را (به عنوان نتیجۀ نیت کاربردی گوینده) به صورت پایه­زایشی توجیه کرد. به همین منظور، در بخش آخر پژوهش یکی از انواع قلب نحوی نیز  ( قلب تحوی  کوتاه­برد چپ­گرای فارسی) به عنوان  فرایندی پربسامد برمبنای ملاحظات کاربردی (نه نحوی) دستور نقش­گراگفتمانی مورد بررسی قرار می گیرد.

کلیدواژه‌ها

• دستور نقش‌گرا گفتمانی
• ترتیب سازه‌
• رده‌شناسی
• بند
• گروه
• واژه

عنوان مقاله [English]

Persian Clausal Constituent order Based on Functional Discourse Grammar

نویسندگان [English]

• Hamed Mowlaei kuhbanani ¹
• Ali Alizade ²
• Shahla Sharifi ²

¹ Ph.D. in Linguistics, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran

² Associate Professor, Department of Linguistics, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran

چکیده [English]

This study wants to present a new approach to clausal constituent ordering of Persian. Functional Discourse Grammar as the latest Functional Grammar (2008) is selected as the framework, for this sake. Unlike Greenberg’s typological view (1963), FDG has a dynamic approach for constituent ordering. In this way, there is not any fixed position in clause for language elements already determined; instead, element’s position is determined by its original layer, pragmatic and semantic functions and its superordinated elements in the hierarchy of Interpersonal and Representational levels. Furthermore, FDG rules in this respect are proper for the ordering of phrase and word elements too. However, this study aims to focus only on clausal constituent ordering of Persian. FDG considers four Absolute positions (PI,P2,PM,PF) and unlimited number of Relative position for clausal elements. In its top-down fashion, whenever one of these four Absolute positions are occupied by an element, its Relative ones will be available. In this case there will be 14 logically possible word order correspondences to any of Greenberg’s word order patterns. In other word, FDG introduces 84 word order patterns for Greenberg’s six word order SOV, SVO, OVS, OSV, VOS, and VSO. The results of study show that FDG’s proposals for word order can be applied on Persian as a fairly free ordered language. Furthermore, it is possible to justify Persian scrambling (as the pragmatic intention of speaker) in a based-generated way because FDG does not consider movement. For this sake, Persian short-distance leftward scrambling as a frequent phenomenon is investigated on the basis of pragmatic (not syntactic) considerations in the last part of study.

کلیدواژه‌ها [English]

• Persian Clausal
• Functional Discourse Grammar
• Grammer

مراجع

1. دبیرمقدم، محمد(1390)،معرفی و نقد کتاب مطالعه­ای درساخت گفتمانی زبان فارسی، ویژه­نامه فرهنگستان، شماره 7، صص 223-293.
2. راسخ­مهند، محمد (1385)،ارتباط قلب نحوی و تاکید در زبان فارسی، دستور، شماره 2، صص 20-33.
3. محموداف،ح (1365)، ترتیب توالی کلمات در جملات سادۀ دوترکیبی فارسی، ترجمۀ احمد شفائی، مجلۀ زبان­شناس، (3)، 1: 53-66.
4. Connolly, John H (2012).The constituent ordering process in functional discourse grammar. Language science 34(4):455-467.
5. DabirMoghadam, M. (1982). Syntax and Semantics of Causative Constructions in Persian. D. dissertation. University of Illinois at Urbana Champaign.
6. Frommer,P. (1981( Post-verbal phenomena in Qolloquial Persian syntax. Ph.D Dissertation. University of Southern California.
7. Hajati, Abdol-Khalili (1977). Ke-Construction in Persian: Descriptive and Theoretical Aspects. Unpublished PhD Dissertation; Universityof Illinois. Urbana.
8. Hengeveld, K. and L, Mackenzie. (2008). Functional Discourse Grammar: A Typologically-Based Theory of Language Structure. Oxford: Oxford University Press.
9. Hengeveld, K (2013). A New approach to clausal constituent order. In “Casebook in Functional Discourse Grammar”. Edited by J. L. Mackenzie Hella Olberts.
10. Karimi, Simin and Michael Brame. 1986. A generalization concerning the EZAFE construction in Persian. Ms., University of Washington and University of Arizona, presented atWestern Conference of Linguistics, Vancouver, Canada.
11. Keizer,Evelien (2015). AFunctional Discourse Grammar for English. First edition. Oxford Press.
12. Kroon, Caroline (1995). Discourse Particles in Latin: A Study of NAM, ENIM, AUTEM, VERO and AT. Amsterdam: J.C. Gieben.
13. Soheili-Isfahani, Abolghasem (1976). Noun Phrase Complementation in Persian. Unpublished PhD Dissertation, University of Illinois. Urbana.