تحلیل رایانشی زبان‌گونۀ براهویی رایج در جنوب کرمان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

• عالیه نخعی پورتذرج

استادیار، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد زرند، ایران

https://doi.org/10.22067/jlkd.2024.88150.1248

چکیده

پژوهش حاضر با اتخاذ رویکردی کمّی-رایانشی و با بهره‌گیری از روش‌های نوین گویش‌سنجی به تحلیل انبوهۀ زبان‌گونۀ براهویی رایج در شهرستان رودبارجنوب واقع در استان کرمان می‌پردازد. در این راستا به مدد امکانات بسته نرم‌افزاری گویش‌سنجی و نقشه‌نگاری، پراکنش جغرافیایی متغیرهای زبان‌شناختی موجود در این گونۀ زبانی را ارائه می‌دهد. جهت جمع‌آوری داده‌ها از پرسش‌نامه‌ای حاوی 208 واژه و 10 جمله‌ پایه بر اساس پرسشنامه‌های «طرح ملی اطلس زبانی ایران» و «فهرست واژگان پایه موریس سوادش» بهره گرفته شده است. نتایج حاصل از تحلیل و پردازش داده‌ها نشان داد این زبان گونه دارای وجوه اشتراک و افتراقی با گویش رودباری رایج در منطقه رودبارجنوب است. وجه اشتراک این زبان گونه با گویش رودباری کاربرد همخوان‌های لبی /gʷ/ و /χʷ/، واج چند زنشی /r/ و واکه‌های مرکب /Iə/ و /ʊə/، سخت‌کامی‌شدگی و سایشی‌شدگی است و وجه افتراق آن با گویش رودباری مواردی همچون کاربرد واژگان خاص براهویی، وندهای مصدرساز /-eng/، جمع‌ساز æk/ و /k/، نمود استمراری æ/-/، نهی /pæ/ و /fæ/، نفی /pæ/، /piə/، /p/، /fæ/، /f/، /to/، /t/ و درنهایت کاربرد خاص زمان، وجه و نمود است.

کلیدواژه‌ها

• گویش سنجی
• متغیرهای زبان‌شناختی
• تحلیل انبوهه
• زبانگونه براهویی

موضوعات

• گویش شناسی

عنوان مقاله [English]

Computational Analysis of the Common Barahui Language Variety in the South of Kerman, Iran

نویسنده [English]

• Aliye Nakheipur Tezerj

Assistant Professor, Zarand Branch, Islamic Azad University, Zarand, Iran

چکیده [English]

Adopting a computational-quantitative approach and applying modern dialectometric methods, this study used aggregative analysis for Barahui dialect common in Rudbar-e Jonub that is located in Kerman province, Iran. With the help of dilatometry and mapping software, it represents the geographical distribution of linguistic variables in this language variety. In order to collect data, a questionnaire containing 208 words and 10 basic sentences based on the questionnaires of “Iran’s National Language Atlas project” and “Morris Swadesh basic list words” was used. The results of data analysis and processing showed that this language variety has similarities and differences with the common Rudbari dialect in Rudbar-e Jonub region. The common feature of this language variety with the Roudbari dialect is the labialized consonants /gʷ/ and /χʷ/, trilled /r/, allophones /Iə/  and /ʊə/, fronting, and debuccalization. Its difference with Rudbari dialect is the use of Barahui special words, infinitive affix /-eng/, plural affixes /æk/ and /k/, continuity aspect /-æ/, negative imperative affixes /pæ/ and /fæ/, negative affixes /pæ/, /piə/, /p/, /fæ/, /f/, /to/, /t/ and finally, the special use of tense, moos, and aspect.

کلیدواژه‌ها [English]

• Dilatometry
• Linguistic Variables
• Aggregative Analysis
• Barahui Language Variety

مراجع

ابوالقاسمی، م. (1386). تاریخ زبان فارسی، انتشارات سمت.

اسدپور، ه. (1390). اطلس زبانی رایانه‌ایِ استان آذربایجان غربی: رویکردی رده شناختی-ادراکی در زبان‌شناسی جغرافیایی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد،  دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات.

امیرجانی، ش.، کردزعفرانلو کامبوزیا، ع.، و حجازی، م.ج. ( 1398). فرآیندهای تضعیف و قلب در گویش بختیاری «بروافتو تنگشا». زبان‏شناسی گویش­های ایرانی، ۴(۱)، ۶۷-۸۹.

چمپرز، ج. ک.، و ترادگیل، پ. ( 1398). گویش‌شناسی. ترجمه س. سامنی و ا. شکاریان بهزادی. نقد فرهنگ.

رستم‌بیگ تفرشی، آ. (1393). اطلس گویشـی و انـدازه‌گیری فاصله‌های گویشی در استان همدان، دوماهنامه علمـی‑پژوهشـی جسـتارهای زبـانی، دانشـگاه تربیـت مدرس. شماره 7، 58-39.

رستم‏بیک تفرشی، آ. (1394). اطلس گویشی و اندازه‌گیری فاصله‌های گویشی در استان یزد، مجله پژوهش‌های زبان‌شناسی تطبیقی، شماره 5، پیاپی 10، 74-57.

رستمی ابوسعیدی، ع. ‌ا. (1382). وجه تمایز گویش بشاگردی و فارسی در برخی جنبه‌های آوایی و دستوری، نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان، شماره 13، پیاپی 10، 122-105.

زارعی پور، پ. (1393). بررسی ر- آواهای گویش مینابی، مجله پژوهش‌های زبان‌شناسی تطبیقی، سال 4، شماره 7، 245‑‏262‏.

سنایی، ی. (1395). بررسی تنوع گویشی نواحی شمال استان ایلام: تدوین اطلس گویشی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد زبان‌شناسی همگانی،  دانشگاه پیام نور تهران جنوب.

شیبانی فرد، ف، زرشناس، ز.، و مطلبی، م. ( 1398). بررسی واج گونه های براهویی رودبارجنوب. زبان فارسی و گویش های ایرانی ، 4(۱)، ۱۲۹-۱۵۲. DOI: 10.22124/PLID.2019.8779.1197

شیبانی فرد، ف. (1399). بررسی حالت‌های دستوری در گونه زبانی براهویی. زبان‌ها و گویش‌های ایرانی، 11، 187-202.

شیبانی فرد، ف.، و زرشناس، ز. (1399). توصیف ساختمان فعل در گونه زبانی براهوییِ رودبارِجنوب. فصلنامه زبان پژوهی، ۱۲(۳۵)، ۱۷۸-۲۰۴.  DOI:  10.22051/JLR.2019.21151.1566

صدیقی‌نژاد، س.، و خلیفه‌لو، ف. (1396). معرفی پاره‌ای از مختصات واجی منحصربه‌فرد گـویش رودباری کرمان. مجله ادب و زبان، شماره 41، 204- 183.

قسمت پور، ب.، قلی‌فامیان، ع.، و ملایی‌پاشایی، س. (1399). گویش‏سنجی رایانشیِ تنوعاتِ آوایی گویش تالشی در استان گیلان، مجله زبان فارسی و گویش‌های ایرانی، شماره 1، پیاپی 9، 233- 213.

 DOI:  10.22124/PLID.2020.14995.1420

مدرسی‌قوامی، گ.، و حیدری‌زاده، م. (1398). اطلس گویشی چرداول: بررسی تنوعات آوایی و اندازه‌گیری فاصلۀ گویشی. مجله پژوهش‌های زبان‏شناسی تطبیقی، سال 9، شماره 18، 64- 45.

 DOI:  10.22084/RJHLL.2018.17009.1854

محمودزهی، م. (1393). نمونه‌ای از پیشین‌شدگی واکه‌ای در مطالعات تاریخی زبان بلوچی، مجله زبان شناخت، سال 5، شماره 1، 174-188. DOI:1399-08-10

مُطلّبی، م. (1385). بررسی گویش رودباریِ کرمان. رساله منتشرنشده دکتری. پژوهشگاه علوم­انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران.

ملایی پاشایی، س.، و نجفیان، آ. (1393). اعتبارسـنجی گویش‌سنجی کرانه جنوب خـاوریِ دریـای مازنـدران بـه روش بسامد آوایی هـوپنبرووِرس، مجله پـژوهش‌هـای زبان‌شناسی، سال 6، شماره 2، پیاپی 11، 88‑71.

 DOI:  20.1001.1.20086261.1393.6.11.5.5

نخعی‌پور تذرج، ع.، و ملایی پاشایی، س.، و مولایی کوهبنانی، ح. (1401). گویش‌سنجی متغیرهای زبان‌شناختی زبان‌گونه‌های کرمان- شمالی، مجله زبان‌شناسی گویش‌های ایرانی، سال 7، شماره 1، پیاپی 10، 259- 227.

نخعی‌پور تذرج، ع.، ملایی پاشایی، س.، مولایی کوهبنانی، ح.، و جعفری، م. ع. (1402).  تحلیل رایانشی متغیرهای زبان‌شناختی در گونۀ رودبار جنوب. مجله جستارهای زبانی، آماده چاپ.

DOI:  10.22099/JILL.2022.43271.1306

یوسفی، ف.، منشی زاد، م .، و زاهدی، ف. (1399). سیر تحول پیشوند استمرار از فارسی باستان تا فارسی نو. پژوهش‌های زبانی، 11(۲)، ۲۷۱-۲۸۵.                                                                                                                                                                                                                               DOI: 1022059/JOLR.2020.310217.666642.

Chambers, J. K., & Trudgill, P. (1998). Dialectology (1st ed.). Cambridge University Press.

Chambers, J. K., & Trudgill, P. (2004). Dialectology (2nd ed.). Cambridge University Press.

Elfenbien, J. (1989). Baluchi, in: compendium linguarum Iranicarum, Wiesbaden, pp.350-362.

Geiger, W. (1891). Etymologie des Balūčī. In: Abhandlungen der 1. Classe der Königlich Bayerischen Akademie der Wissenschaften 19/1, pp. 105- 153.

Goebl, H. (1982). Dialektometrie; Prinzipien und Methoden des Einsatzes der numerischen Taxonomie im Bereich der Dialektgeographie, volume 157 of Philosophisch-Historische Klasse Denkschriften, Verlag der Osterreichischen Akademie der Wissenschaften, Vienna, With assistance of W,-D, Rase and H, Pudlatz.

Goebl, H. (1993). Probleme und Methoden der Dialektometrie: Geolinguistik in globaler Perspektive, In Viereck, W,, editor, Proceedings of the International Congress of Dialectologists, volume 1, pages 37{81, Stuttgart, Franz Steiner Verlag

Heeringa, W. (2004). Measuring Dialect Pronunciation Differences using Levenshtein Distance. PhD thesis. University of Groningen, Groningen.

Jahani, C. (1989). Standardization and Orthography in the Balochi Language. Uppsala.

Jahani, C. & Korn, A. (2009). “Balochi” Windfuhr, Gernot (ed.), The Iranian Languages. London and New York: Routledge. 634-692.

Kessler, B. (1995). “Computational dialectology in Irish Gaelic”. In Proceedings of 7^th Conference of the European Chater of the Association for Computational Linguistics (EACL 7), Dublin, 60‑66.

Korn, A. (2005). Towards a Historical Grammer of Balochi, Wiesbaden.

Kruskal, Joseph B. & Myron Wish. (1978). Multidimensional Scaling. Sage University Publication, London.

Lafkioui, Mena. (2008). Dialectometry Analysis of Berber Lexis, (Unimib, Ugent) 44: 71‑88.

Leinonen Therese. (2010). An Acoustic Analysis of Vowel Pronunciation in Swedish Dialects, University of Groningen Dissertations in Linguistics 83.

Nerbonne, J., & Heeringa, W., Kleiweg,P. (2003). “Lexical distance in LAMSAS”. Computers and the Humanities. 37 (4). 339-357. DOI: 10.1023/A:1025042402655

Nerbonne, J. & W. Heeringa. (2001). “Computational comparison and classification of dialects”. Dialectologia, (9): 69-83. DOI: 10.1515/dig.2001.2001.9.69

Nerbonne, J, & W, Kretzschmar. (2003). Introducing Computational Techniques in Dialectometry, In: Computers and the Humanities 37: 245-255, Netherlands: Kluwer Academic Publishers.

O'Brien, J. (2010). Debuccalization and supplementary gestures, Available at http://roa.rutgers.edu.

Séguy, J. (1971). “La relation entre la distance spatiale et la distance lexicale,” Revue de Linguistique Romane, 35, 335–357.

Séguy, J. (1973). La Dialectométrie Dans l'Atlas Linguistique de la Gascogne. Société de linguistique romane.

Trask,R.L. (2007). Language and Linguistics: The Key Concepts, London: Routledge.