بررسی ریشه شناختی و معنایی واژۀ پـــهـــلوی اشـــکـــانی تــورفــــانی nw ̉r

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

• آرمان بختیاری

دانشیار ایران‌شناسی و زبان‌های باستانی ایران، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه بوعلی سینا همدان

https://doi.org/10.22067/jlkd.2024.83384.1178

چکیده

واژۀ پهلوی اشکانی nw ̉rدر متن تورفانیM5815 IVi/29/ آمده است. آندره آس- هنینگ آن را در MMiii,b آورده‌اند (Durkin-Meisterernst,2004:246)این واژه را بویس در واژه‌نامه‌اش آورده است (Boyce,1975:63). دورکین – مایسترارنست نیز آن را در واژه‌نامه‌اش آورده است(Durkin‑Meisterernst,2004:246) در هیچ‌یک از این موردها، معنی و آوانوشت درستی برای آن داده نشده است. این جستار بر آن است تا با نویسه‌گردانی، آوانوشت و ترجمۀ سطرهای مربوطه در متن پهلوانیگ M5815 و با یاری‌گرفتن از گونه‌های واژگانی‌ای که در زبان پارسی می‌توانند دنبالۀ این واژه باشند، آوانوشت، ریشه‌شناسی و معنای آن را روشن سازد؛ چراکه بسیاری از واژه‌های پهلوی اشکانی در زبان پارسی کاربرد دارند و واژگانی نیز هستند که در پارسی میانه و پهلوی اشکانی یکسان به‌کاررفته‌اند؛ چراکه ریشه‌ای مشترک دارند. در پایان چنین نتیجه‌گیری شده است که واژه موردنظر را می‌توان از پیشوند ni- و ریشه par دانشت.

کلیدواژه‌ها

• nw ̉r
• پهلوی اشکانی تورفانی
• متن‌های مانوی
• ریشهشناسی
• زبانهای ایرانی

موضوعات

• زبانشناسی و گویش‌های خراسان

عنوان مقاله [English]

An Etymological Investigation into the Turfan Manichaean Parthian Word “Nw ̉r”

نویسنده [English]

• Arman Bakhtyari

Associate Professor in Iran Studies and Ancient Languages of Iran, Bu-Ali Sina University, Hamedan, Iran

چکیده [English]

The Turfan Parthian word “nw ̉r” appears in Manichaean Fragment M5815 Vi/29/. Andreas Henning (Durkin-Meisterernst, 2004) and Boyce (1975) have cited this word, but without any meaning or interpretation. Durkin-Meisterenst (2004) suggested that «poss. a misspelling of wᵓwr «belief» which occurs in the same text a few later?» This paper aimed to find the root of this word and to interpret it with the help of other Persian words in modern Persian literature. To do this, the content of M5815 I from /22/ to /31/ and M5815 II, /1/ and /2/ were first transcribed and rendered into modern Persian. Then, the meaning of the word was clarified. Finally, it was shown that this word can be related to another Persian word “niv ridan” in both form and meaning.

کلیدواژه‌ها [English]

• Nw'r
• Parthian Manichaean
• Turfan Fragment
• Etymology
• Iranian Languages

مراجع

ابوالقاسمی، محسن. (1373). ماده‌های فعل‌های فارسی دری. تهران: ققنوس.

 (1381). دستور تاریخی زبان فارسی. چاپ سوم. تهران: سمت.

ابن ندیم، محمد بن اسحاق. (1381). الفهرست. تهران: انتشارات اساطیر.

انجوشیرازی، میر جمال‌الدین حسین‌بن فخرالدین حسن. (1351). فرهنگ جهانگیری. ویراستۀ رحیم عفیفی. چاپخانۀ دانشگاه مشهد.

بهرام پژدو، زراتشت. (1959). زراتشت نامه. به کوشش محمد دبیر سیاقی. تهران: کتابخانه طهوری.

پادشاه، محمد. (1355). فرهنگ آنندراج. زیر نظر محمد دبیر سیاقی. ج هفتم. تهران: کتابفروشی خیام.

تفضلی، احمد. (1378). تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام. چاپ سوم. تهران: سخن.

حدود العالم من المشرق الی المغرب. (1362). به کوشش منوچهر ستوده. تهران: کتابخانه طهوری.

حسن‌دوست، محمد. (1395). فرهنگ ریشه‌شناختی زبان فارسی. ج چهارم. (ک-ی). تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.

خلف تبریزی، محمدحسین. (1344). فرهنگ فارسی برهان قاطع. به قلم محمد عباسی. چاپ دوم. تهران: موسسه مطبوعاتی فریدون علمی.

دهخدا، علی‌اکبر. (1346). لغت‌نامه. سازمان لغت‌نامه.

رضایی باغ بیدی، حسن. (1381). دستور زبان پارتی (پهلوی اشکانی). تهران: نشر آثار فرهنگستان زبان و ادب فارسی.

زوندرمان، ورنر. (1381). «پیشینه، جایگاه و برنامه‌ها‌ی پژوهش‌های تورفانی». ترجمۀ آرمان بختیاری. نامۀ فرهنگستان. دورۀ پنجم. شمارۀ سوم. صص 175-186.

منصوری، یدالله. (1384). بررسی ریشه‌شناختی فعل‌های زبان پهلوی (فارسی میانه زردشتی). تهران: نشر آثار فرهنگستان زبان و ادب فارسی.

نغزگوی کهن، مهرداد؛ راسخ مهند، محمد. (1391). «دستوری‌شدگی و بسط استعاری». پژوهش‌های زبانی. دوره 3. شماره 1. صص 117-134.

Bartholomae, Ch. (1961). Altiranisches Wörterbuch, 2. Auflage,Berlin: Walter de Gruyter and CO.

Boyce, M. (1975). A Reader in Manichaean Middle Persian and Parthian,Acta Iranica 9. Tehran, Leiden.

 (1977).A Word –List of Manichaean Persian and Parthian, Acta Iranica 9a.Tehran, Leiden.

Durkin-Meisterernst, D. (2004). Dictionary of Manichaean Texts, Vol.III.Part I, Dictionary of Manichaean Middle Persian and Parthian,Turnhout: Belgium.

Ghilain, A. (1939). Essai sur la langue parthe.Son syst'eme verbal d’apre’s des textes maniche' ens du Turkestan Oriental,Lonvain.

Henning. W. B. (1933). “Das verbum des Mittelpersischen der Turfanfragmente” ZII,9,158‑253. [=sel.papers I,65-160].

Mackenzie,D.N. (1971). A Concise