فرآیندهای انعطاف‌پذیری در اصطلاحات زبان فارسی: بررسی موردی اصطلاحات شامل «دست»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• ساسان ملکی ¹
• محمد راسخ مهند ²

¹ گروه زبان و ادبیات انگلیسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه ملایر، ملایر، ایران

² گروه زبانشناسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران

10.22067/jlkd.2023.79929.1136

چکیده

چکیده:

انعطاف‌پذیری در اصطلاحات، به مفهوم کاربرد صورت‌های مختلف واژگانی، واژی-نحوی و نحوی این‌ ساخت‌ها در بافت‌های مختلف است؛ به‌طوری که مفهوم کلّی آنها تغییر نکند. هدف از این پژوهش توصیفی-تحلیلی، بررسی فرآیندهای مربوط به انعطاف‌پذیری اصطلاحات دارای نام‌اندام «دست» در سطوح واژگانی، واژی-نحوی و نحوی است. بدین منظور، 427 مثال‌ مربوط به کاربرد 160 اصطلاحِ دارای نام‌اندام «دست»، از فرهنگ فارسی عامیانه (1387) استخراج و در چارچوب نظریات مون (1998) و لانگ‌لاتز (2006) تحلیل شده‌اند. یافته‌ها نشان داد که انعطاف‌پذیری واژگانی به واسطة فرآیند اضافه‌سازی «اسم»، «صفت»، «قید»، «سور» و فرآیند جایگزینی «افعال» و «حروف اضافه» صورت می‌پذیرد؛ انعطاف‌پذیری واژی-نحوی با اضافه‌سازی «یای نکره» و «نشانه جمع -ها» همراه است و انعطاف-پذیری نحوی از رهگذر جابه‌جایی سازه‌ها در قالب «پسایندسازی»، «قلب نحوی» و «ساخت‌های سببی و ناگذرا»؛ «انعطاف‌پذیری نقشی»؛ جایگزینی «مفعول جاندار و مفعول بی‌جان» و اضافه‌سازی «متمّم‌های اختیاری» انجام می‌شود. همچنین، مشخص شد که اصطلاحات مورد بررسی به فرآیند «اضافه‌سازی» تمایل بیشتری دارند. در تبیین فرآیندهای انعطاف‌پذیری به این نتیجه رسیدیم که عواملی چون «معرفگی»، «ساخت اطلاعی»، «اقتصاد زبانی»، «خاص‌شدگی» و «بیان کمیّت» موجب انگیختگی اصطلاحات می‌شوند. از جهت کاربردی، یافته‌های این پژوهش می‌تواند مورد استفاده نویسندگان کتاب‌های آموزش اصطلاحات به غیرفارسی‌زبانان و مدرسان مربوطه قرار گیرد تا در حوزه آموزش اصطلاحات زبانی، با ارائه مثال‌های مناسب، توجّه لازم را به ویژگی‌های انعطاف‌پذ‌یر این‌گونه عبارت‌ها داشته باشند.

کلیدواژه‌ها

• کلید واژه‌ها: اصطلاحات
• انعطاف‌پذیری
• نحوی
• واژگانی
• واژگانی-نحوی

موضوعات

• زبان‌شناسی عمومی

عنوان مقاله [English]

Flexibility in Persian Idiomatic Expressions: The case of "Hand-Idioms"

نویسندگان [English]

• Sasan Maleki ¹
• mohammad rasekhmahand ²

¹ Department of English Language and Literature, Malayer University, Malayer, Iran.

² Department of Linguistics, faculty of Humanities, Bu-Ali Sina University, Hamedan, Iran

چکیده [English]

Abstract

Flexibility in idioms may occur at different lexical, morpho-syntactic and syntactic levels. In flexible idioms, the core meaning remains unchanged. This descriptive-analytical study aims to investigate flexibility in Persian Idioms at the above-mentioned levels. The corpus contains 427 examples containing 160 "Hand-Idioms" in Najafi (1387/2008). The findings show that lexical flexibility occurs through the process of addition (nouns, adjectives, adverbs, quantifiers) and substitution (verbs and prepositions); morpho-syntactic flexibility happens through the addition of the plural marker "-ha" and the indefinite marker "–ya", and the syntactic flexibility happens through "postposing", "scrambling", "causative and intransitive structures", "objects substitution" and the addition of the "complements". Furthermore, it was found that Persian "Hand-Idioms" are more inclined towards "addition" and factors such as "definiteness", "information structure", "linguistic economy", "specification" and "expression of quantity" cause the motivation for the flexibility of the idioms. The findings of this research can be used by the authors of books on teaching idioms to non-Persian speakers and the relevant teachers to provide the learners with appropriate examples to show the features of flexible idioms.

کلیدواژه‌ها [English]

• Key Words: idioms
• flexibility
• syntactic
• morpho-syntactic
• lexical