قیدهای زبان فارسی از نگاه سرنمون رده‌شناختی به اجزاء کلام

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• والی رضایی ¹
• نجمه خدری ²

¹ دانشیار گروه زبانشناسی دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

² دانشجوی دکتری زبانشناسی دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

https://doi.org/10.22067/jlkd.2023.78449.1123

چکیده

مقوله­ ی قید از مباحث پیچیده­ای است که تاکنون جنبه­ های متفاوتی از آن مورد بررسی قرار گرفته است. با این وجود، زبان­شناسان در خصوص مسائل متنوع مربوط به قید، از تعریف آن گرفته تا اصالت آن به عنوان یک مقوله واژگانی، به توافق همگانی نرسیده ­اند. در این پژوهش سعی بر آن است تا در چارچوب نظریه­ی سرنمون رده­شناختی با مشخص­ کردن ویژگی­های سرنمونی قیدهای فارسی به تعیین جایگاه آن­ها در نقشه­ ی معنایی اجزاء کلام کرافت  به عنوان یکی از اجزاء کلام پرداخته شود. به این منظور، با توجه به معیارهای رده ­شناختی، شماری از قیدهای پرکاربرد در زبان گفتاری فارسی معیار مورد استفاده در برنامه‌های تلویزیونی و متون مختلف فارسی معاصر مورد بررسی قرار گرفت. بر اساس نتایج به­ دست­ آمده، جایگاه قیدهای بی­نشان در زبان فارسی که به لحاظ نقشی تعریف شده­اند و از نظر رده ­شناختی بی­نشان به حساب می ­آیند در نقشه­ ی معنایی اجزاء کلام کرافت مانند صفت­های بی­نشان در طبقه­ ی معنایی ویژگی تعیین گردید و مشخص شد که این قیدهای بی­نشان، بر خلاف صفت­های بی­نشان که به بیان نقش کنش گزاره­ای توصیف در درون ارجاع می­پردازند، نقش کنش گزاره­ای توصیف در درون اسناد را ایفا می­کنند. همچنین جایگاه گروه­های حرف اضافه­ای فعلی و فعل­های قیدگون نیز به عنوان قیدهای نشان­دار، به ترتیب، به منزله­ی واژه­های چیز و بیان­گر نقش کنش گزاره­ای توصیف در درون اسناد و واژه­ های کنش و بیان­گر نقش کنش گزاره­ای توصیف در درون اسناد در نقشه­ ی معنایی اجزاء کلام کرافت مشخص گردید. در واقع، این نوشتار نشان داده است که مقوله ­ی واژگانی قید که در نظریه کرافت(2001) نادیده گرفته شده بود را نیز مانند سایر مقوله‌ها می‌توان در نقشه ­ی معنایی اجزاء کلام وارد نمود و مقوله­ ی قید هم در نظریه­ ی سرنمون رده شناختی قابل بررسی است.

کلیدواژه‌ها

• قید
• سرنمون رده‌شناختی
• طبقه‌ی معنایی
• کنش گزاره‌ای
• گروه حرف اضافه‌ای فعلی
• فعل قیدگون

موضوعات

• رده شناسی زبان

عنوان مقاله [English]

Persian Adverbs in the Typological Prototype View of Parts of Speech

نویسندگان [English]

• Vali Rezai ¹
• Najmeh Khedri ²

¹ Associate professor of linguistics, University of Isfahan, Isfahan, Iran

² Ph. D Student of linguistics, University of Isfahan, Isfahan, Iran

چکیده [English]

Adverbs are among those complicated subject's different aspects of which have been investigated throughout history. However, linguists have not reached an agreement on the diverse issues related to adverbs, from its definition to the fact that whether it should be considered as a lexical category in addition to nouns, adjectives and verbs. This research is aimed at determining the place of Persian adverbs regarding their prototypical characteristics as one of the parts of speech in the Croft’s semantic map of parts of speech based on the typological prototype theory. Hence, according to the typological criteria, a number of adverbs used in everyday speech of standard Persian speakers gathered from the national media as well as adverbs used in various contemporary Persian texts were analyzed. On the basis of the research results, considering the adverb as a lexical category, the place of the unmarked adverbs, defined functionally and considered unmarked typologically, in the Persian language was determined in the Croft’s semantic map of parts of speech in the lexical class of property the same as the unmarked adjectives, and it was shown that despite of the unmarked adjectives denoting the propositional act of modification within reference, the unmarked adverbs describe the propositional act of modification within predication. Moreover, the places of PPs on verbs and converbs, both of them as marked adverbs, were determined as words of object showing the propositional act of modification within predication and words of action showing the propositional act of modification within predication, respectively, in the Croft’s semantic map of parts of speech.

کلیدواژه‌ها [English]

• Adverb
• Typological Prototype
• Iexical Class
• Propositional Act
• PPs on Verbs
• Converb

مراجع

1. ابوالقاسمی، محسن. (1383). دستور تاریخی زبان فارسی. تهران: سمت.
2. انوری، حسن و حسن احمدی­گیوی. (1385). دستور زبان فارسی 2. ویرایش دوم. تهران: فاطمی.
3. باطنی، محمدرضا. (1385). نگاهی تازه به دستور زبان. تهران: آگه.
4. خزایی، ام­البنین و شجاع تفکری رضایی. (1398). تبیین جایگاه قید در زبان فارسی بر اساس دو رهیافت افزوده­بنیاد سنتی و شاخص­بنیاد چینکوئه، مجله­ی علم زبان، سال ششم، شماره­ 10، 43-71.
5. خیام­پور، عبدالرسول. (1344). دستور زبان فارسی. تهران: کتاب­فروشی تهران.
6. رضایی، والی و سید حمزه موسوی. (1390). افعال قیدگون، مجله­ی زبان­شناخت، سال دوم، شماره­ اول، 45-59.
7. قطره، فریبا. (1396). نگاهی به تعریف قید در فرهنگ­های فارسی و انگلیسی، مجله­ی فرهنگ­نویسی، شماره­ 12، 49-66.
8. کریمی­دوستان، غلامحسین و وحیده تجلی. (1398). نگاهی نو به قید حالت در زبان فارسی، مجله­ی جستارهای زبانی، دوره 10، شماره­ چهارم، 259-281.
9. مشکوة­الدینی، مهدی. (1382). دستور زبان فارسی بر پایه نظریه گشتاری. ویرایش دوم. مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
10. ناتل خانلری، پرویز. (1384). دستور زبان فارسی. تهران: توس.
11. نیسانی، مژگان و والی رضایی. (1396). ساخت لایه­ای قید و ترتیب آن در زبان فارسی، مجله­ی جستارهای زبانی، دوره 8، شماره­ هفتم، 365-390.
12. وحیدیان کامیار، تقی با هم­کاری غلام­رضا عمرانی. (1385). دستور زبان فارسی 1. تهران: سمت.
    1. Asamoah, Yvette Djabakie. )2018). A Study of Dangme Adverbs and Adverbials. (Unpublished MA Thesis), Department of Linguistics, University of Ghana.
13. Booij, Geert. (2007). The Grammar of Words: An Introduction to Linguistic Morphology, 2nd ed. Oxford: Oxford University Press.
14. Carnie, Andrew.(2013).Syntax:A Generative Introduction.3^rdBlackwell Publishing.
15. Croft, William. (2000). Parts of Speech as Typological Universals and as Language Particular Categories. In [Petra. M. Vogel & Bernard Comrie] (eds.), Approaches to the Typology of Word Classes (65-102). Berlin: Mouton de Gruyter.
16. Croft, William. (2001). Radical Construction Grammar. Oxford: Oxford University Press.
17. Croft, William. (2003). Typology and Universals. 2^nd Cambridge: Cambridge University Press.
18. DeCapua, Andrea. (2017). Grammar for Teachers: A Guide to American English for Native and Non-Naitive Speakers. 2^nd Switzerland: Springer International Publishing.
19. Hallonsten Halling, Pernilla. (2017). Prototypical Adverbs: From Comparative Concept to Typological Prototype. Acta Linguistica Hafniensia, Vol. 49, No. 1, 37–52.
20. Hallonsten Halling, Pernilla. (2018). Adverbs: A Typological Study of a Disputed Category. (Unpublished PhD Dissertation), Department of Linguistics, Stockholm University.
21. Haspelmath, Martin & Ekkehard König. (1995). Converbs in cross-linguistic perspective: Structure and Meaning of Adverbial Verb Forms ̶ Adverbial Participles, Gerunds. Berlin: Mouton de Gruyter.
22. Rijkhoff, Jan & Eva van Lier. (2013). Flexible Word Classes: Typological Studies of Underspecified Parts of Speech. Oxford: Oxford University Press.