مقایسه واجی‌ـ صرفی افعال گویش تاتی ادکان با فارسی معیار

نوع مقاله : علمی - پژ‍وهشی

نویسندگان

• فاطمه کاظمی مطلق
• محمود الیاسی
• اعظم استاجی

دانشگاه فردوسی مشهد

https://doi.org/10.22067/lj.v7i12.47651

چکیده

زبان‌ها و گویش‌ها به‌عنوان یکی از عناصر عمده فرهنگ‌ها، از سرمایه‌های انسانی محسوب می‌شوند و در شرایطی که شاهد نابودی سریع این سرمایه‌های ملّی و انسانی هستیم و نگه‌داری از آن‌ها میسّر نیست، لازم است با ثبت و ضبط ویژگی‌های آن‌ها از محو کامل این میراث‌های فرهنگی جلوگیری به‌عمل آوریم. هدف از انجام این پژوهش توصیف بخشی از نظام فعلی گویش روستای ادکان (خراسان شمالی ـ اسفراین) است. این گویش از جمله گویش‌های تاتی خراسان شمالی می باشد و تاکنون تحقیق زبان شناختی جامعی بر روی آن انجام نگرفته است. در این پژوهش، برای جمع‌آوری داده‌ها، از ده گویش‌ور زن و پنج گویش‌ور مرد بومی، سال‌خورده و میان‌سال، و بی‌سواد و کم‌سواد ساکن در این روستا استفاده شده است و سؤالات از قبل تدوین‌شده‌ای به‌طور شفاهی از آن‌ها به عمل آمده و صدایشان ضبط گردیده است. داده‌های خام این بررسی از آوانویسی صدای ضبط شده گویش‌وران به‌دست آمده است. این داده‌ها نشان می‌دهد که نظام فعلی این گویش تفاوت‌های زیادی با زبان فارسی معیار دارد و مهم‌ترین نتایج مرتبط با این پژوهش عبارتند از: 1) این گویش فاقد زمان‌های ملموس، ماضی نقلی مستمر وگذشته ابعد است؛ 2) شناسه‌ها در این گویش در زمان‌های مختلف و با فارسی معیار متفاوتند؛ 3) تکواژهای ماضی‌ساز در این گویش متفاوت با فارسی معیارند؛ 4) در این گویش پیشوندهای فعلی اغلب به‌سبب هماهنگی واکه‌ای با ستاک فعل، به‌صورت‌های دیگری به‌کار می‌روند؛ 5) در گویش ادکان صرف فعل در ماضی نقلی مشابه صرف آن در ماضی ساده است وتفاوت آن‌ها در جایگاه تکیه است؛ 6) در این گویش فعل کمکی «بودن» در صرف فعل‌های ماضی بعید، به /d/ تبدیل می‌شود؛ 7) برای ساخت صورت آینده فعل در این گویش دو روش وجود دارد؛ 8) ساخت فعل امر در گویش ادکان مشابه با فارسی معیار است به‌جز موارد استثنایی چون فعل «ایستادن».

کلیدواژه‌ها

• گویش
• گویش تاتی
• روستای ادکان
• دستگاه فعل
• شناسه

عنوان مقاله [English]

A Study of the Verbal Tense System in Adkan Dialect

نویسندگان [English]

• Fatemeh Kazemi Motlagh
• Mahmoud Elyasi
• Azam Estaji

Ferdowsi University of Mashhad

چکیده [English]

The paper aims at describing verbal tense system in the dialect of Adkan, a village in Khorasan-e Shomali Province in the northeast of Iran. It seems that this dialect is one of the Tati Dialects in the area. Since the main objective was to collect the oldest dialect, the data was gathered by interviewing some educated and uneducated old and middle-aged speakers. This study which is the first systematic study on Adkan Dialect shows that it has a verbal tense system different from that of Standard Persian. This dialect lacks some of the tenses used in Standard Persian; besides, there are some verbal endings which are not common in Standard Persian.

کلیدواژه‌ها [English]

• Dialect
• Adkan
• Verbal System
• Verb Ending

مراجع

آقاملایی، ایرج. (1389).تاریخ مشاهیرخراسان شمالی. چاپ اول. مشهد: نشر مرندیز.

آل احمد، جلال. (1389). تات‌نشین‌های بلوک زهرا. چاپ اول. قم: انتشارات ژکان.

آموزگار، ژاله. تفضّلی، احمد. (1375). زبان پهلوی، ادبیات و دستور آن. چاپ دوم. تهران: انتشارات معین.

اکبرزاده، هادی. کنعانی، ابراهیم. عبدی، محمّدرضا. 1389. «بررسی واژه‌هایی از گویش تاتی مردم سنخواست و جاجرم در آثار عطّار». اسماعیلی، عصمت. جبّاری، مصطفی. مجموعه مقالات همایش بین‌المللی گویش‌های مناطق کویری ایران. سمنان: انتشارات دانشگاه سمنان، 343-360.

الاجه‌گردی، علیرضا. (1378). ساختمان گروه فعلی در گویش نیشابوری. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس.

الداغی، آنیتا. 1389. «افعال ماضی و مضارع در گویش سبزواری». اسماعیلی، عصمت. جبّاری، مصطفی. مجموعه مقالات همایش بین‌المللی گویش‌های مناطق کویری ایران. سمنان: انتشارات دانشگاه سمنان، 361-380.

امیری، ماریا. زارع، آمنه. 1389. «اطلس گویش‌های مردم شهرستان تفت». اسماعیلی، عصمت. جبّاری، مصطفی. مجموعه مقالات همایش بین‌المللی گویش‌های مناطق کویری ایران. سمنان: انتشارات دانشگاه سمنان، 453-476.

انوری، حسن. احمدی گیوی، حسن. (1392). دستور زبان فارسی 2. ویرایش چهارم: چاپ سوم.تهران: انتشارات فاطمی.

پارسانسب، محمد. (1393). واژه‌نامه گویش اشتهاردی. چاپ اول. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.

جهانبخش، ابراهیم. 1387. «ساختار دستوری تاتی». مجموعه مقالات همایش بین‌المللی تات‌شناسی. تاکستان: دانشگاه آزاد اسلامی واحد تاکستان.

جهانگیری، نادر. (1378). زبان: بازتاب زمان، فرهنگ و اندیشه (مجموعه مقالات). چاپ اول. تهران: نشر آگه.

حسینی زنجانی‌نژاد، حامد. (1389). بررسی ساخت فعل در گویش اشتهاردی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علّامه طباطبایی.

دانش‌نامه دانش گستر. زیر نظر علی رامین، کامران فانی، محمّدعلی سادات. جلد پنجم. چاپ اول (1389). تهران: مؤسسه گستر روز.

راستارگویوا، ورا سرگی یونا. ولی‌الله شادان. دستور زبان فارسی میانه. چاپ دوم (1379). تهران: مؤسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.

رحمانی، اسدلله. 1387. «راه‌کارهای حفظ زبان تاتی». مجموعه مقالات همایش بین‌المللی تات‌شناسی.تاکستان: دانشگاه آزاد اسلامی واحد تاکستان.

رحمانی، ایرج. (1380). بررسی ساختمان فعل در گویش تاتی تاکستان و منطقه بویین‌زهرا. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی.

رحمتی، علی. (1394). فرهنگ قومی و جغرافیایی شهرها و آبادی‌های خراسان شمالی. چاپ اول. بجنورد: نشر بیژن یورد.

سبزعلی‌پور، جهاندوست. (1388). بررسی تطبیقی ساخت فعل در گویش‌های تاتی خلخال، تالشی و گیلکی. پایان‌نامه دکترا، دانشگاه گیلان.

صفرزاده، حبیب. (1382). گویش تاتی شمال خراسان. چاپ اول. مشهد: انتشارات سخن‌گستر.

صفرزاده، حبیب. «پژوهشی در گویش شمال خراسان و کاربرد آن در تصحیح و شرح متون ادب فارسی». مجلّه دانشکده ادبیات و علوم انسانی مشهد.زمستان 1386. شماره 159. صص. 67-88.

طاهری، عباس. (1370). دستور زبان تاتی تاکستانی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علّامه طباطبایی.

طاهری، عباس. 1387. «بررسی گویش تاتی تاکستان». مجموعه مقالات همایش بین‌المللی تات‌شناسی.تاکستان: دانشگاه آزاد اسلامی واحد تاکستان.

عبدلی، علی. (1380). فرهنگ تطبیقی تاتی،تالشی،آذری. چاپ اوّل. تهران: شرکت سهامی انتشار.

فرهنگ جغرافیایی آبادی‌های کشور ـ‌ استان خراسان شمالی ـ‌ شهرستان اسفراین. چاپ اول (1384). تهران: انتشارات سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.

فسنقری، غلامرضا. شاهد، احمد. (1381). مشاهیررجال اسفراین. چاپ اوّل.مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.

مبشّری، اسدالله. (1368). جغرافیای روستای ادکان از توابع شهرستان اسفراین. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه تهران.

متولّی حقیقی، یوسف. (1387). خراسان شمالی:پژوهشی پیرامون تاریخ تحوّلات سیاسی شهرهای خراسان شمالی از آغاز تا انقلاب اسلامی. چاپ اوّل. مشهد:آهنگ قلم.

مدنی، داود. (1374). توصیف گروه فعلی گویش راجی (گویش دلیجان). پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه علّامه طباطبایی تهران.

مزینانی، ابوالفضل. شریفی، شهلا. «ساخت افعال گویش مزینانی: پلی از پهلوی به فارسی معاصر». مجله زبانشناسی و گویش‌های خراسان. نوبت چاپ.

ناتل خانلری، پرویز. (1364). دستور زبان فارسی.چاپ پنجم. تهران: انتشارات توس.

نوروززاده، شیوا سادات. 1389. «بررسی گویش تاتی رویین واقع در شهرستان اسفراین و کاربرد آن در تصحیح و شرح متون ادبی فارسی». اسماعیلی، عصمت. جبّاری، مصطفی. مجموعه مقالات همایش بین‌المللی گویش‌های مناطق کویری ایران. سمنان: انتشارات دانشگاه سمنان، 2099-2131.

وحیدیان کامیار، تقی. (1390).دستورزبان فارسی(1). چاپ سیزدهم.تهران: انتشارات سمت.

یحیی‌زاده، سیّد اکبر. (1382). بررسی زبان‌شناختی گویش تاتی شاهرود خلخال. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه شیراز.