اصل توالی رسایی و همنوایی فرایندهای واجی در ساختار هجایی زبان فارسی در چارچوب نظریه بهینگی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• مسعود مُشیّدی ¹
• بتول علی نژاد ²

¹ دانشجوی دکتری زبانشناسی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

² دانشیار گروه زبانشناسی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

https://doi.org/10.22067/jlkd.2023.80274.1137

چکیده

این پژوهش در چارچوب نظریه بهینگی پرینس و اسمولنسکی(2004) و با استناد به شواهدی از «اصل توالی رسایی» در زبان فارسی به بررسی موضوع همنوایی در این زبان می­پردازد. اصل توالی رسایی یک الگوی همگانی در ترتیب قرارگرفتن اجزاء درون هجاست که به موجب آن درجه رسایی در توالیِ اجزاء تشکیل دهنده آغازه، سیر صعودی و در توالیِ اجزاء تشکیل دهنده پایانه، سیر نزولی دارد. در برخی موارد برای دستیابی به این اصل چند فرایند واجی مختلف باهم همنوا می­شوند. در نظریه بهینگی، همنوایی نشاندهنده وحدت عملکردی چند فرایند واجی مختلف است که هدف ساختاری یکسانی را دنبال می­کنند. در این پژوهش که از نوع توصیفی- تحلیلی است، 204 واژه با ساختار هجاییCVCC که در آنها اصل توالی رسایی نقض شده است به شکل کتابخانه­ای و میدانی مورد مطالعه قرار می­گیرند. با بررسی داده­ها، ابتدا استدلال می­شود که چگونه قواعد اشتقاقی نمی­توانند ابزاری برای نشان دادن وحدت عملکردی فرایندهای واجی مختلف باشند و سپس در چارچوب نظریه بهینگی و از طریق ترسیم تابلوهای بهینگی نشان داده می­شود که چگونه برخی فرایندهای واجی مختلف در زبان فارسی(مانند حذف، درج، قلب، ...) علی­رغم اینکه به تغییرات متفاوتی منجر می­شوند ولی به جهت دستیابی به اصل توالی رسایی با هم همنوا ­شده و یک هدف واحد را دنبال می­کنند. همچنین در این پژوهش مشخص می­شود علی­رغم یافته­های پژوهش­های پیشین که اِعمال اصل توالی رسایی در زبان فارسی را فقط مختص هجاهای دارای واکه بلند می ­داند، این اصل در بسیاری از هجاهای دارای واکه کوتاه هم صدق می ­کند.

کلیدواژه‌ها

• اصل توالی رسایی
• فرایندهای واجی
• نظریه بهینگی
• همنوایی

موضوعات

• آوا شناسی

عنوان مقاله [English]

Sonority Sequencing Principle and conspiracy in Persian Syllable structure in Optimality Theory

نویسندگان [English]

• Masoud Moshayedi ¹
• Batool Ainezhad ²

¹ PhD Candidate of Linguistics, Isfahan University, Isfahan, Iran

² Associate Professor of Linguistics, Department of Linguistics, Isfahan University, Isfahan, Iran

چکیده [English]

In the framework of Optimality Theory (OT) proposed by Prince and Smolensky (2004) and by citing some evidence of Sonority Sequencing Principle (SSP) in Persian, this study aims to investigate conspiracy in this language. SSP is a universal tendency in the order of components within a syllable, whereby the sonority scale in the sequence of components in onset is ascending but in coda it is descending. In some cases, to achieve this principle, some different phonological processes conspire. In OT, conspiracy indicates the functional unity of several different phonological processes that pursue the same structural goal. In this descriptive-analytic study which is based on both library and field research, 204 CVCC words violating SSP have been studied. The analysis of the data firstly illustrates that derivative rules cannot show the functional unity of different phonological processes, then in the framework of OT and by depicting optimality tableaus, it is shown how some different phonological processes in Persian (such as deletion, insertion and metathesis), although leading to different outcomes, conspire to achieve one common goal i.e. SSP. Moreover, it is confirmed that SSP is not solely limited to syllables containing long vowels, but it applies to many syllables including short vowels as well.
 

کلیدواژه‌ها [English]

• Conspiracy
• Optimality Theory
• Phonological Processes
• Sonority Sequencing Principle

مراجع

ابوالقاسمی، محسن (1389). دستور تاریخی زبان فارسی. تهران : سمت.

احمدخانی، محمد رضا(1387). بررسی جابه­جایی واجی در زبان ایرانی میانه و ایرانی جدید( از دیدگاه همزمانی، تاریخی و نظریه بهینگی). فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی، سال .4 شماره 12. صص. 1-14.

بی­جن­خان، محمود (1392). واج­شناسی: نظریه بهینگی. تهران: سمت.

بی­جن­خان، محمود و شجاعی، راضیه (1391). تحلیل رسایی- بنیاد کاهش خوشه­های همخوانی در تلفظ کودکان فارسی­زبان. مجله پژوهش­های زبانشناسی، سال 4. شماره 1. صص. 1-19.

ثمره، یدالله(1378). آواشناسی زبان فارسی؛ آواها و ساخت آوایی هجا(ویراست دوم). تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

رضی­نژاد، سید محمد (1397). همنوایی برای اقناع اصل توالی رسایی در زبان ترکی آذربایجانی. پژوهش­های زبانشناختی در زبانهای خارجی، دوره 8، شماره 2. صص.585-602.

رضی­نژاد، سید محمد و بی­جن­خان، محمود (1391). همنوایی در ترکی آذربایجانی. پژوهش­های زبانی، دوره 3، شماره 2. صص.43-56.

سلیمی، لیلا و کامبوزیا، عالیه ک. ز. (1399). شیوه­های دستیابی به اصل توالی رسایی و قانون مجاورت هجا در نظریة بهینگی. جستارهای زبانی، دوره یازدهم شماره 4 (پیاپی 58). صص.241-265.

صادقی، علی اشرف (1380). تحول خوشه صامت آغازی در زبان فارسی. نامه ایران باستان، سال اول، شماره 1. صص.15-24.

عادل­گمنام، آمنه (1389). توصیف زبانشناختی گونه بُشرویه؛ رویکردی زایشی، (پایان نامه کارشناسی ارشد)، دانشکده زبانهای خارجی، دانشگاه اصفهان.

علی­نژاد، بتول و عطایی، الهه (1392). بررسی فرایند قلب و اصل مرز اجباری در زبان فارسی براساس واج­شناسی غیر خطی. مجله پژوهش­های زبانشناسی، دوره پنجم، شمارۀ 2. صص17-36.

کامبوزیا، عالیه ک. ز. (1392). واج­شناسی :رویکردهای قاعده بنیاد. تهران، سمت.

ناتل­خانلری، پرویز(1366). زبانشناسی و زبان فارسی. تهران: انتشارات توس. 

نقش­بندی، شهرام(1389). ساخت هجا و محدودیت­های واج­آرایی در هورامی و فارسی معیار(در واج­شناسی  زایشی/ پسازایشی و نظریه بهینگی). (رساله دکتری). تهران: دانشگاه علامه طباطبایی. دانشکده ادبیات فارسی و زبانهای خارجی. 

 

Alamolhoda, Seyyed Morteza (2000). Phonostatistics and Phonotactics of the Syllable in Modern Persian. Finland: Studia Orientalia. The Finish Oriental Society.

Boersma, P. & Levelt, C. (2003). Optimality Theory and phonological acquisition. Annual Review of Language Acquisition. 3, 1–50.

Clements, G. N. (1990). The role of the sonority cycle in core syllabification, In Kingston, & M. E. Beckman (Eds.). Papers in laboratory phonology 1: Between the grammar and physics of speech (pp. 283–333). Cambridge: Cambridge University Press.

Crystal, D. (2008). A Dictionary of linguistics and phonetics (6^thed.). Oxford: Blackwell.

Croft, W. (2003). Typology and universals (2^nded.) Cambridge: Cambridge University Press.

Frisch, S. A. (2015). A preliminary investigation of quantitative patterns in sonority sequencing. Italian Journal of Linguistics, 27(1), 9–27...

  https://www.ldoceonline.com (Longman Dictionary of Contemporay English)

Kager, R. (1999). Optimality Theory. Cambridge: Cambridge University Press.

Kenstowicz, M. (1994). Phonology in generative grammar. Oxford: Blackwell.

Kisseberth, C. (1970). On the functional unity of phonological rules. Linguistic Inquiry. 1, 291-306.

Ladefoged, P. & Johnson, K.)2011(. A course in phonetics (6^thed.). Boston: Wadsworth publishing company.

McCarthy, J. (2002). A thematic guide to Optimality Theory. Cambridge: Cambridge University Press.

Parker, S. G. (2002). Quantifying the sonority hierarchy, (PhD dissertation), University of Massachusetts Amherst, Retrieved from Linguistics and   Language Behavior Abstracts (LLBA). (85580658; 200310802)

Parker, S. G. (2008). Sound level protrusions as physical correlates of sonority. Journal of Phonetics. 36 (1), 55–90.

Parker, S. G. (2017). Sounding out sonority. Language & linguistics Compass. 11(9), 1- 41.

Prince, A., & Smolensky, P. (2004). Optimality Theory: constraint interaction in generative grammar. New Jersey: Wiley-Blackwell.

Samareh, Yadollah. (1977). The arrangement of Segmental Phonemes in Farsi. Tehran: University of Tehran, Faculty of Letters and Humanities.

Zahedi, M., Alinezhad, B. & Rezai, V. (2012). The Sonority Sequencing Principle in Sanandaji / Erdelani Kurdish; an Optimality Theory Perspective. International Journal of English Linguistics, 2(5), 72-84.

Zolfaghari Serish, M. & Kambuziya, A. K. (2005). Sonority in CVCC Syllables in Persian. Journal of Language and Linguistics. Vol. 4, No. 1: 121–134.