سلسله‌مراتب طرح‌واره‌ای در پیکربندی اسم‌های مرکب برون‌مرکز کردی سورانی در صرف ساختی بوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• کورش کریمی ¹
• آرزو نجفیان ²
• راضیه مهدی بیرقدار ³
• سیدمحمد حسینی معصوم ⁴

¹ دانشجوی دکتری زبان شناسی همگانی، گروه زبان شناسی و زبان های خارجی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

² دانشیار زبان شناسی همگانی، گروه زبان شناسی و زبان های خارجه، دانشگاه پیام نور، تهران

³ استادیار زبان شناسی همگانی، گروه زبان شناسی و زبان های خارجی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

⁴ دانشیار زبان شناسی، گروه زبان شناسی و زبان های خارجه دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

10.22067/jlkd.2024.86478.1230

چکیده

جستار حاضر در تلاش است تا با اتخاذ روش تحلیلی _ توصیفی و بهره‌گیری از امکانات صرف ساختی بوی (2010) سلسله‌مراتبی طرح‌واره‌ای حاکم بر صورت‌بندی اسم‌های مرکب برون‌مرکز در کردی سورانی را کشف کرده و به مدلی کلی از نظام مفهوم‌ساز ناظر بر آنها دست یابد. در وهلۀ نخست داده‌های پژوهش شامل 1400 اسم مرکب از فرهنگ-های کردی- فارسی هه‌نبانه بورینه (شرفکندی، 1369) و فرهنگ فارسی- کردی دانشگاه کردستان (1392) به صورت تمام-شمار استخراج شد. در مرحلۀ دوم با استفاده از آزمون هسته‌مندی و شمول معنایی اسکالیز و گویورا (2011) و همچنین شم زبانی دو تن از نگارندگان به‌عنوان گویشور بومی، 842 نمونه‌شدگی یعنی بالغ بر 60 درصد از کل داده‌ها برون‌مرکز تشخیص داده شدند. سپس با استفاده از ابزار نظری پژوهش و اتکاء بر نمونه‌شدگی‌های مورد بررسی، یک کلان‌طرح‌واره، 12 طرح‌واره‌های میانی و 54 ریزطرح‌وارۀ حاکم بر اسم‌های مرکب برون‌مرکز ترسیم شدند. نتایج حاصل از پژوهش نشان می‌دهد که صرف قرارگرفتن واژه ذیل عنوان برون‌مرکز به معنای گسیختگی در انگیزش و انسداد کامل رابطۀ میان صورت و معنا در تمامی موارد نبوده بلکه این امر طیفی از ترکیب‌هایی با تیره‌گی معنایی کمتر تا ترکیب‌های مطلقا تیره را در بر می‌گیرد. شایان ذکر است که وجود ترکیب‌های فاقد هستۀ اسمی را می‌توان نشانه‌ای دال بر عدم تاثیرپذیری مقولۀ واژ‌گانی برونداد از سازه‌های مشارکت‌کننده در ساخت به حساب آورده و این امر را در قالب تراوش مشخصه‌های طرح‌وارۀ حاکم بر نمونه‌شدگی‌های تحت تسلط تفسیر کرد. به بیان دیگر یافته‌های پژوهش نشان می‌دهند که طرح‌واره‌ها هم بر تعیین مشخصه‌های صوری ساخت و هم بر تعیین حدود معنایی آنها تاثیرگذار هستند.

کلیدواژه‌ها

• ترکیب برون مرکز"
• صرف ساختی"
• اسم‌های مرکب"
• کردی سورانی"
• "
• سلسله‌مراتب طرح‌واره‌ای"

موضوعات

• ساخت‌واژه

عنوان مقاله [English]

Hierarchical Schematicity in the Configuration of Sorani Kurdish Exocentric Compounds Based on Booij’s Construction Morphology

نویسندگان [English]

• Kourosh Karimi ¹
• Arezoo Najafian ²
• Razieh Mahdi Beyraghdar ³
• Seyed Mohammad Hosseini-Maasoum ⁴

¹ Ph.D Student of Linguistics, Department of Linguistics and Foreign Languages, Payame Noor University (PNU), Tehran, Iran.

² Associate Professor in Linguistics, Department of Linguistics and Foreign Languages, Payame Noor University (PNU), Tehran, Iran

³ Assistant Professor in Linguistics, Department of Linguistics and Foreign Languages, Payame Noor University (PNU), Tehran, Iran.

⁴ Associate Professor in Linguistics, Department of Linguistics and Foreign Languages, Payame Noor University (PNU), Tehran, Iran.

چکیده [English]

The present paper is an attempts to obtain the hierarchical Schematic system governing the formation of Sorani Kurdish exocentric nominal compounds an endeavor to achieve their general meaning making model via the application of analytical-descriptive method based on Booij's (2010) construction morphology framework. In the first phase (data collection) 1400 nominal compounds found in Kurdish-Persian dictionary of Hanbane Burina (Sharafkandi, 1991) and Persian-Kurdish dictionary of university of Kurdistan (2014). Data analysis phase initiated with the identification of exocentric nominal compounds among the provided corpus by making use Scalise and Goyura's (2011) hyponymy test beside two of the author's judgement as native speakers of Sorani Kurdish. Finally 842 instantiations or 60percent of whole found Exocentric. The obtained results showed that Sorani Kurdish exocentric compounds dominated by one Macro-Schema, 12 Second order-Schemas and 54 sub-Schemas. Results of the research can be counted as a proof for the fact that nominal compounds of this type neither in form nor in semantic specifications are not in total agreement with constituting elements. I other word the rupture of motivation and blockage of the relationship between form and meaning is not a general feature among all exocentric compounds while instantiations of this type cover a wide range of words with less dark meaning to absolutely dark lexical items. Accordingly Some of the nominal compounds don't benefited from formal head while the output constructions fall under Noun as their parts of speech thus it is the scheme which are effective both in determination of formal and semantic characteristics manifested in the output.

کلیدواژه‌ها [English]

• Sorani Kurdish"
• Construction Morphology"
• Nominal Compounds"
• Exocentric"
• "
• Hierarchical Schematicity"