بررسی زبان شناختی کهنترین متن گاهشماری فارسی به خط مانوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• فاطمه هاشمی زاده ابرقویی ¹
• آرمان بختیاری ²

¹ کارشناسی ارشد فرهنگ و زبان‌های باستانی دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران

² دانشیار گروه ایران‌شناسی و زبان‌های باستانی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران

10.22067/jlkd.2024.89834.1274

چکیده

متن M150 ازجمله دست‌‌نوشته‌های مجموعه متن‌های مانوی آکادمی علوم برلین است که به خط مانوی و به زبان فارسی نو آغازین نوشته شده‌ است. این متن را مانویان فارسی‌زبان آسیای میانه، به نگارش در‌آورده‌اند و ازجمله کهن‌ترین متن‌های فارسی دری است. این دست‌نوشته به گونۀ جدولی تنظیم شده که بیشتر قسمت‌های آن آسیب دیده و دارای واژه‌های عربی بسیاری است که ‌یک نمونه از گاهشماری سغدی- مانوی مربوط به نیمۀ نخست قرن چهارم هجری به شمار می‌رود. در این متن، نام روزها زردشتی، ولی نام سیاره‌ها و برج‌های دوازده‌گانه (صور فلکی) به‌صورت عربی آمده است. این مقاله، ابتدا به معرفی این گاهشماری قرن چهارم هجری می‌پردازد و سپس نویسه‌گردانی، آوانوشت و ترجمه شده و در پایان همراه با توضیحات و یادداشت‌ها به بررسی آن پرداخته شده است.

کلیدواژه‌ها

• گاهشماری
• تقویم
• مانوی
• گاهشماری مانوی
• سیاره‌ها
• فارسی نو

موضوعات

• معنا شناسی

---

عنوان مقاله [English]

Linguistic Review of the Oldest Persian Calendars Text in Manichean Script

نویسندگان [English]

• Fatemeh Hashemizadeh ¹
• Arman Bakhtiary ²

¹ MA in Ancient Culture and Languages, Bu-Ali Sina University, Hamedan, Iran

² Associate Professor in Iran Studies and Ancient Languages of Iran, Bu-Ali Sina University, Hamedan, Iran

چکیده [English]

Text M150 is a Manichaean manuscript in early new Persian language of the Berlin academy of sciences. Müller in the same year of deciphering Manichaean script in 1904 read more sections of the texts and released it. Most of its parts are damaged and contain many Arabic words. This text contains a Sogdian Manichaean calendar in the first half of the fourth century. This text entails some names of the zoroastrian days, but the names of planets and constellations are Arabic. In this article is this lunar solar calendar of fourth century transcripted and translated and is given with the explanations and notes.

کلیدواژه‌ها [English]

• Chronology
• Calendar
• Manichaean
• Manichaean Chronology
• Planets
• Modern Persian

Authors retain the copyright and full publishing rights. This is an open access article distributed under Creative Commons Attribution 4.0 International License (CC BY 4.0).

مراجع

آزادی مهر، م. (1388). حروف ابجد و کاربرد آن در ادبیات فارسی. ادبیات و زبان‌ها، بهار (شماره 89)، ص 54-57.

بختیاری، ر. (1389). متن‌های ضد مانوی. جستارهای ادبی. زمستان (شماره 171)، ص 27-42.

بهار، م. (1389). پژوهشی در اساطیر ایران. چاپ هشتم. انتشارات آگه.

بیرونی، ا. (1362). التفهیم لاوائل صناعه التنجیم. (تصحیح: ج، همائی). انتشارات انجمن آثار ملی.

دوشن گیمن، ژ. (1378). درباره نام دو سیاره در زبان‌های پهلوی و فارسی. (س، ذکاء، مترجم). نشریه فرهنگ و هنر (بخارا). مرداد (شماره هفتم)، ص 363-371

رازی، ش. (1382). روضه المنجمین. (تصحیح: ج، اخوان زنجانی). مرکز نشر میراث مکتوب.

رضایی باغ‌بیدی، ح. (1379). واژه‌گزینی در عصر ساسانی و تأثیر آن در فارسی دری. نامه فرهنگستان. سال چهارم (شماره 3)، ص 145-158.

رضایی باغ‌بیدی، ح. (1385). کهن‌ترین متون فارسی به خطوط غیرعربی. نامه فرهنگستان. سال هشتم (شماره دوم)، ص 9‑‏13.

روح الهی، ح. (1389). احکام نجوم. اطلاع‌رسانی و کتابداری. شماره 126، ص 94-103.

زالی پور، ن. (1400). بررسی تقسیمات زمانی در متن y کتاب ادبیات مانوی از مری بویس. نهمین کنفرانس بین‌المللی مطالعات زبان ادبیات فرهنگ و تاریخ.

زوندرمان، و. (1382). پیشینه جایگاه و برنامه‌های پژوهش تورفانی. (آ، بختیاری، مترجم). نامه فرهنگستان. سال پنجم (شماره 3)، ص 175-186.

قریب، ب. (۱۳۷۶). هفته در ایران قدیم. نامه فرهنگستان. سال سوم (شماره چهارم)، ص ۱۱-۳۹.

کریستن سن، آ. (1384). ایران در زمان ساسانیان. (ر، یاسمی، مترجم). انتشارات نگاه.

مصفی، ا. (1381). فرهنگ اصلاحات نجومی. چاپ سوم.  پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

مکنزی، د. (1390). فرهنگ کوچک پهلوی. (م، میرفخرایی، مترجم). پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

نلینو، ک. (1345). اطلاعاتی درباره علوم نجوم عربی و اسلامی. (ا، آرام، مترجم). نشریه فلسفه و کلام و عرفان (معارف اسلامی). اسفند (شماره 2)، ص 66-89.

هنینگ، و.ب.ه. (1337). قدیمی‌ترین نسخه شعر فارسی. (ا، یارشاطر، مترجم). مجله دانشکده ادبیات. سال پنجم (شماره 4)، ص 1-9.

Boyce, M. (1975). A Word-list of Manchaean middle Persian and Parthian. Acta Iranica 9. Leiden: Tehran.

Blazek,V. (1999). Numerals: comparative-etymological Analysis of numerals systems and their Implications. Switzerland; Masarykova Univerzita.

www.bbaw.de/forschung/turfanforschung/dta