نوع مقاله : علمی - پژ‍وهشی

نویسنده

• مهرداد نغزگوی کهن

دانشگاه ابو علی سینا همدان

چکیده

دستوری شدگی فرایندی است که طی آن اجزای زبانی خصوصیات دستوری بیشتری را کسب می کنند. این اجزا در مسیر دستوری شدگی مراحل خاصی را با ترتیب مشخصی پشت سر می گذارند. این مراحل را با نمودار مرحله ای دستوری شدگی باز می نمایند. مراحل در نظر گرفته شده برای دستوری شدگی جهانی نیست؛ با این حال، بسیاری از محققان قائل بر ترتیب مشخصی برای این مراحل هستند. رایج ترین ترتیب ذکر شده عبارت است از: جزء واژگانی آزاد> کلمه نقشی> واژه بست> وند اشتقاقی> وند تصریفی (مسیر دستوری شدگی با توجه به خط فارسی از راست به چپ است که با علامت > نشان داده شده است). اگر تغییری در جهت مخالف در زبان صورت گیرد، آنگاه در زمرۀ دستوری زدایی طبقه بندی می گردد. دستوری زدایی نسبت به دستوری شدگی از نظم کمتری برخوردار است، با این حال زبان شناسان انواعی را برای آن قائل شده اند. در مقالۀ حاضر، ضمن توصیف دستوری شدگی و دستوری زدایی به یکی از این انواع دستوری زدایی، یعنی تصریف زدایی در زبان فارسی می پردازیم. در تصریف زدایی وندهای تصریفی با از دست دادن بعضی خصوصیات دستوری خود تبدیل به وندهای اشتقاقی می شوند. وندهای ﺑ- و ﻧ- فارسی نمونۀ خوبی برای این نوع تغییر هستند. این دو پیشوند در بعضی از کاربردهای خود تبدیل به وندهای اشتقاقی شده‌اند. در اینجا ما سیر تکوین و تغییر این دو پیشوند را در فارسی جدید (یعنی فارسی دوران اسلامی) با توجه به نمودار دستوری شدگی نشان خواهیم داد و سپس با توجه به شواهد، ثابت خواهیم کرد علی رغم اینکه ﺑ- و ﻧ- خصوصیات دستوری خود را در بعضی کاربردها از دست داده اند، ولی مسیر دستوری زدایی این دو جزء الزاماً خلاف همان مسیر طی شده هنگام تکوین آنها نیست

کلیدواژه‌ها

• فارسی
• دستوری شدگی
• دستوری زدایی
• تصریف زدایی
• اشتقاق
• پیشوندهای فعلی

عنوان مقاله [English]

A comparative study of Grammaticalization and Degrammaticalization in Persian (A case study: change of some inflectional affixes into derivational ones)

نویسنده [English]

• Mehrdad Naghzguy Kohan

چکیده [English]

Degrammaticalization is regarded as a process in which grams lose their grammatical properties. This process is attested in many languages of the world. Its related findings have evidently weakened the claim of unidirectionality in grammaticalization. Degrammation, deinflectionalization and debonding are among the major types of degrammaticalization established for this process of change (Norde2009:3). In this article, based on the evidence from prose texts of New Persian, it is illustrated that the verbal prefixes of be- and ne- in their development in the process of grammaticalization passed through the stages of function words and clitics, and finally have been used as inflectional verbal prefixes. In an evidently recent development, these two prefixes in some of their occurrences have changed into derivational prefixes. In this process of deinflectionalization, be- and ne- , unlike their inflectional counterparts, are no longer stress-bearing prefixes and they can change the class of the bases they are attached to. The whole picture of change in be- and ne- suggests that the two processes of grammaticalization and degrammaticalization cannot be considered as mirror image of each other, since be- and ne- in their degrammaticalization do not move back to the same path of change through which they became more grammaticalized

کلیدواژه‌ها [English]

• degrammaticalization
• deinflectionalization
• grammaticalization
• New Persian
• verbal prefixes