زبانشناسی عمومی
ساسان ملکی؛ محمد راسخ مهند
دوره 15، شماره 1 ، خرداد 1402، ، صفحه 95-124
چکیده
انعطاف‌‌‌پذیری در اصطلاحات، به مفهوم کاربرد صورت‌‌‌های مختلف واژگانی، واژی-نحوی و نحوی این ساخت‌‌‌ها در بافت‌‌‌های مختلف است؛ به‌‌‌طوری که مفهوم کلّی اصطلاحات تغییر نکند. هدف از این پژوهش توصیفی-تحلیلی، بررسی فرآیندهای انعطاف‌‌‌پذیری در اصطلاحات دارای نام‌‌‌اندام «دست»، در سطوح واژگانی، واژی-نحوی و نحوی ...
بیشتر
انعطاف‌‌‌پذیری در اصطلاحات، به مفهوم کاربرد صورت‌‌‌های مختلف واژگانی، واژی-نحوی و نحوی این ساخت‌‌‌ها در بافت‌‌‌های مختلف است؛ به‌‌‌طوری که مفهوم کلّی اصطلاحات تغییر نکند. هدف از این پژوهش توصیفی-تحلیلی، بررسی فرآیندهای انعطاف‌‌‌پذیری در اصطلاحات دارای نام‌‌‌اندام «دست»، در سطوح واژگانی، واژی-نحوی و نحوی است. بدین منظور، 427 مثال مربوط به کاربرد 160 اصطلاحِ دارای نام‌‌‌اندام «دست»، از فرهنگ فارسی عامیانه (1387) استخراج و در چارچوب نظریات مون (1998) و لانگ‌‌‌لاتز (2006) تحلیل شدند. یافته‌‌‌ها نشان داد که انعطاف‌‌‌پذیری واژگانی، به واسطة فرآیند اضافه‌‌‌سازی «اسم»، «صفت»، «قید»، «سور» و فرآیند جایگزینی «افعال» و «حروف اضافه» صورت می‌‌‌پذیرد؛ انعطاف‌‌‌پذیری واژی-نحوی با اضافه‌‌‌سازی «یای نکره» و «نشانه جمع -ها» همراه است و انعطاف‌‌‌پذیری نحوی، از رهگذر جابه‌‌‌جایی سازه‌‌‌ها در قالب «پسایندسازی»، «قلب نحوی» و «ساخت‌‌‌های سببی و ناگذرا»؛ «انعطاف‌‌‌پذیری نقشی»؛ جایگزینی «مفعول جان‌‌‌دار و مفعول بی‌‌‌جان» و اضافه‌‌‌سازی «متمّم‌‌‌های اختیاری» انجام می‌‌‌شود. همچنین، مشخص شد که اصطلاحات مورد بررسی به فرآیند «اضافه‌‌‌سازی» تمایل بیشتری دارند. در تبیین فرآیندهای انعطاف‌‌‌پذیری به این نتیجه رسیدیم که عواملی چون «معرفگی»، «ساخت اطلاعی»، «اقتصاد زبانی»، «خاص‌‌‌شدگی» و «بیان کمیّت» موجب انگیختگی اصطلاحات می‌‌‌شوند. از جهت کاربردی، یافته‌‌‌های این پژوهش می‌‌‌تواند مورد استفاده نویسندگان کتاب‌‌‌های آموزش اصطلاحات زبان فارسی به غیرفارسی‌‌‌زبانان و مدرسان مربوطه قرار گیرد تا در حوزه آموزش اصطلاحات، با ارائه مثال‌‌‌های مناسب، توجّه لازم را به ویژگی‌‌‌های انعطاف‌‌‌پذ‌‌‌یر این‌‌‌گونه ساخت‌‌‌ها داشته باشند.
